GARŁACZ

Ratusz – Galeria Sztuki Dawnej_Opis garłacza

Opisywany eksponat znajduje się w gablocie wolnostojącej, na wprost wejścia do  pomieszczenia. Oznaczony jest nr 1.

Obiekt mierzy 80 cm. Wykonany jest ze stali i drewna.

Jest to broń palna, która składa się z następujących elementów: lufy, mechanizmu zapłonowego – zamka ze spustem, kolby, łoża oraz drewnianego kijka – zwanego ubijakiem bądź stemplem. Po prawej stronie obiektu znajduje się lufa. To najdłuższa cześć broni, mierzy ok. 50 cm. Wykonana z metalu. Powierzchnia prawego odcinka lufy jest gładka. Fragment ten jest okrągły w przekroju, rozszerzający się ku wylotowi, kształtem przypominający trąbkę. Lufa w swej lewej części przybiera formę pięcioboczną, ornamentowaną w gałązki, liście, kwiaty i ptaki. Widoczny jest również wycisk znaku rusznikarskiego z trzech lilii burbońskich.

Drugi koniec broni, stanowi kolba. Jest to drewniany element, który mierzy ok. 30 cm. Jest  szerszy od lufy. Kolba z łożem jest lekko płaskorzeźbiona w ornament roślinny i srebrne, owalne medaliony z popiersiami. W medalionie koło zamka widnieje monogram J.S. III pod koroną. Na drugiej stronie jest owalna plakietka z wyrytą datą 1683. Zakończenie kolby jest obite mosiężną blaszką. Kolbę opiera się o ramię, by w ten sposób ją unieruchomić i celniej strzelać.

Lufa osadzona jest w drewnianej oprawie tak zwanym łożu. W dolnej części łoża przymocowany jest ubijak.

W miejscu gdzie kończy się lufa a zaczyna kolba umieszczony jest zamek. Ten element składa się z krzemienia i metalowej blaszki. W dolnej części zamka jest spust – mały języczek, chroniony metalowym okuciem tak zwanym kabłąkiem. Zamek jest rytowany w  liście akantu. Zadaniem zamka było wytworzenie iskry, która inicjowała zapłon.

Tego typu broń skonstruowana najpierw w XVI wieku w Holandii. Była używana przez marynarzy, żołnierzy oraz myśliwych. Używana do walki i obrony na krótki dystans.

Prezentowany garłacz to broń palna z XVIII wieku, wykonana w Hiszpanii.

Przedmiot ma wykonaną kopię. Można ją wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć. Chęć obejrzenia repliki proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

SZABLA KARABLELA

Ratusz – Galeria Sztuki Dawnej_Opis szabli karabeli

Eksponat znajduje się w gablocie wolnostojącej, usytuowanej po prawej stronie od wejścia. Jest to jedna z sześciu szabli prezentowanych w tej gablocie. Oznaczona nr 5.

Jest to długa broń biała o niewielkiej krzywiźnie. Mierzy około 100 cm. Wykonana ze stali, drewna, zdobiona drogimi kamieniami.

Szabla składa się z jednosiecznej głowni – ostrza, rękojeści i jelca. Jelec to poprzeczny element, który oddziela ostrze od rękojeści.

Metalowa głownia prezentowanego eksponatu jest lekko zakrzywiona i posiada pojedyncze, płytkie zagłębienie zwane zbroczem. Na bocznej, płaskiej powierzchni głowni widnieje napis „LUBAR DUX VLADIMIRE” oraz herb Nowina. Inskrypcja odnosi się do Lubarta Giedyminowicza, księcia włodzimierskiego, zmarłego ok. 1384 r. Jedna z legend uważa go  za protoplastę rodu Sanguszków. Niestety uzasadnienia dla pojawienia się herbu Nowina, nie udało się do tej pory odnaleźć.  Ostrze szabli służyło do zadawania cięć, rzadziej pchnięć.

Jelec srebrny, z wąsami, zdobiony rytą dekoracją roślinną, o końcach ramion zakończonych elementami stożkowymi, rozszerzającymi się ku końcom. Końce ramion zwieńczone, małymi czerwonymi kamieniami.

Rękojeść otwarta w typie karabelowym tzn. w kształcie głowy orła. Oprawa rękojeści dekoracyjna z okładzinami z masy perłowej inkrustowanej srebrną siatką uformowaną w  półkola zdobione małymi czteroliśćmi. Po obu stronach rękojeści, po 3 główki nitów, zdobione złotymi, kwiatowymi rozetkami oraz białymi i czerwonymi kamieniami. Przednia część chwytu, grzbiet rękojeści, oraz głowica zdobione miedzianą, złoconą listwą z rytą dekoracją roślinną.

Po prawej stronie karabeli widoczna jest pochwa. Jest to futerał służący do noszenia broni białej, siecznej. W tym przypadku szabli. Pochwa jest drewniana, obciągnięta czarną skórą. Okucia wykonane ze srebrnej blachy dekorowanej ornamentem roślinnym i kratką.

Prezentowana broń należy do broni białej tzn. takiej, do której użycia nie musi zaistnieć reakcja chemiczna jak w broni palnej. W czasie walki szabla trzymana była w dłoni i walka odbywa się w pełnym kontakcie z przeciwnikiem.

Tego rodzaju szabla była charakterystyczna dla polskiej szlachty w XVII i XVIII stuleciu. Prezentowany egzemplarz został wykonany w Polsce w 2 poł. XVII wieku.

Przedmiot ma wykonaną kopię. Można ją wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć. Chęć obejrzenia repliki proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

Misiurka

Ratusz – Galeria Sztuki Dawnej_Opis misiurki

Opisywany eksponat jest jednym z dwóch prezentowanych w tej sali. Znajduje się w gablocie wolnostojącej, która jest na wprost gabloty usytuowanej po prawej stronie od wejścia. Oznaczony jest nr 9.

Misiurka to element uzbrojenia ochronnego. Jest to rodzaj hełmu, który chronił głowę przed ciosami przeciwnika. Wykonany w całości z metalu.

Misiurka składała się z dwóch elementów: z dzwonu i siatki kolczej. Dzwon to stalowa misa, która osłaniała sklepienie czaszki. Prezentowany model był wykonany ze stali, pokryty srebrną blachą, rytowany w koncentrycznie ułożone półkoliście łuski, malejące ku środkowi. Każda łuska wypełniona stylizowaną gałązką kwiatową. Średnica dzwonu to 16 cm.

Do dzwonu przypięta jest stalowa siatka kolcza. Siatka wykonana jest z setek małych, płaskich kółeczek o średnicy ponad 0,5 cm, które przeplatają się wzajemnie. Siatka kolcza chroniła kark, ramiona, czoło i uszy. Twarz pozostawała odsłonięta. Długość siatki wynosi z  przodu 11 cm, z tyłu 38 cm.

Misiurka wywodzi się ze wschodu. Nazwa pochodzi od arabskiego słowa Misr oznaczającego Egipt. W Polsce misiurka używana była głównie przez jazdę kozacką i  pancerną od XVI do połowy XVIII wieku. Prezentowana misiurka wykonana została w Polsce w XVII stuleciu.

Przedmiot ma wykonaną kopię. Można ją wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć. Chęć obejrzenia repliki proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

Kielich 12 miesięcy

Ratusz_Kielich 12 miesiecy

Mieści się na prawo od wejścia, w centralnej części sali, w pojedynczej gablocie, drugiej z  kolei.

Kielich wykonany został ze szkła bezbarwnego, szlifowanego i rytowanego. Jego wysokość to  66 cm.

Dolna część obiektu to okrągła stopka, na której osadzony jest trzon, czyli nóżka. W jej górnej części znajduje się szklany gwint, który łączy nóżkę z czaszą kielicha, na niej nakrywa – z gałką pośrodku. Od środka stopki promieniście rozchodzą się linie, które wypełnione są  ornamentami przypominającymi łuski. Trzon jest dmuchany szlifowany.

Na czaszy w dwóch naprzemiennych rzędach, widoczne są owalne medaliony z wizerunkami 12 miesięcy, ich atrybutami oraz nazwą miesiąca w języku łacińskim. Medaliony otoczone wicią roślinną. Nad każdym medalionem widoczna jest cyfra oznaczająca dany miesiąc. Przestrzeń miedzy medalionami wypełniona uproszczoną dekoracją roślinną.

Nakrywa przypomina ścięty stożek. Na ściętym wierzchołku umieszczona kula. Ornamentyka taka sama jak na nóżce.

Prawdopodobna pierwsza wzmianka o kielichu pochodzi z 1768 r., a znajdziemy ją w  inwentarzu zamku w Podhorcach – obecnie teren Ukrainy. Kielich jest własnością Książąt Sanguszków, w Muzeum prezentowany jest jako depozyt. Prezentowany był również na  wystawach w zamkach Pillnitz i Dreźnie w Niemczech. W Polsce, na wystawie „Pod jedną Koroną” na Zamku Królewskim w Warszawie.

Eksponowany egzemplarz jest jednym z 3 tego typu obiektów na świecie. Pozostałe dwa obiekty tego typu znajdują się w Metropolitan Museum New York (przedstawiają również personifikację 12 miesięcy) oraz w Bayrischen Nationalmuseum Munchen z 12 portretami Rzymskich Cesarzy.

Kielich datowany na lata 1720-1730.  Powstał w Królewskiej Hucie Szkła w Dreźnie, Saksonia, Niemcy.

Kielich w kształcie fletu

Ratusz_Kielich w kształcie fletu

Mieści się na prawo od drzwi, w centrum sali, w pojedynczej gablocie, pierwszej z kolei.

Kielich wykonany został ze szkła bezbarwnego, szlifowanego i rytowanego. Jego wysokość to  54,3 cm.

Dolna część obiektu to okrągła stopka, na niej osadzona jest nóżka, która połączona jest z  czaszą za pomocą szklanego gwintu.

Stopka jest zdobiona delikatnym wieńcem z liści. Nóżka dęta. Czasza kielicha jest smukła i  rozszerzająca się ku górze: przypomina flet i taką nazwą jest też określany ten kielich.

Czasza w całości została pokryta ornamentem, tzw. karpią łuską, nie wliczając pola herbowego. Wysokość czaszy to 43 cm.

W górnej części czaszy znajduje się medalion w jego centrum okrągłe pole a w nim dwa herby. Z lewej strony – Pogoń (jeździec na koniu), z prawej strony – herb Szreniawa (wstęga przypominająca odwróconą literę S).

Herb Pogoń należał do księcia Pawła Karola Sanguszki (1680-1750), herb Szreniawa do jego drugiej żony Marii Anny Lubomirskiej.

Kielich został wykonany na zamówienie i świadczy o wysokim poziomie artystycznym rzemieślników, oraz guście osób zamawiających. Wskazują na to: precyzyjny szlif, ręcznie rytowana dekoracja herbu.

Kielich pochodzi ze zbiorów XX. Sanguszków z Gumnisk pod Tarnowem, od 1945 roku przechowywany w zbiorach Muzeum Okręgowego w Tarnowie. Eksponowany na wystawie stałej w tarnowskim Ratuszu. Od 2000 roku stanowi depozyt księcia Pawła i księżnej Claude Sanguszko.

Datowany został na lata 1718-1729. Miejsce powstania – huta w Lubaczowska, Polska.

KONCERZ

Ratusz_Koncerz

Muzeum nie posiada oryginału tej broni, dysponuje wyłącznie repliką, która zazwyczaj prezentowana jest w Zbrojowni Sarmackiej.

Jest to długa, prosta broń biała. Mierzy około 150 cm. Waga 1,09 kg. Wykonana ze stali, drewna, skóry.

Koncerz składa się z głowni, czyli ostrza, oraz jelca i rękojeści.

Stalowa głownia – ostrze jest proste, długie, o przekroju trójkątnym, nie ostrzone na  krawędziach. Jelec to poprzeczny element, który oddziela ostrze od rękojeści i  zabezpiecza dłoń przed przesunięciem jej z rękojeści na ostrze. Rękojeść drewniana, pokryta czarną skórą, częściowo zamknięta.

Była to broń kolna to znaczy służyła do zadawania pchnięć. Przymocowana do jednego z  boków końskich. Po skruszeniu kopi sięgano po nią. Używany tylko z konia jako dźgadło, czyli służył przede wszystkim do kłucia i podobnie jak kopia świetnie przebijał się przez pancerz.

Pochodzenie tej broni nie jest do końca znane – pojawiła się w XV wieku jednocześnie na Bliskim Wschodzie, Węgrzech i pograniczu francusko-niemieckim.

KOPIA HUSARSKA

Ratusz_Kopia husarska

Prezentowany egzemplarz mieści się nad gablotą, po lewej stronie od wejścia.

Kopia to długi drąg, wykonany z drewna iglastego. Jej długość to ponad 5 m.

Po swej prawej stronie widzimy metalowy grot – ostrze czterokątne, które stanowi jej zakończenie. Poniżej grotu chorągiew przymocowana do środkowej najdłuższej części. Następnie kula, za którą pozostała cześć kopi.

Chorągwie były to dwukolorowe kawałki materiału, zszyte w jeden. Kolory pomagały w  identyfikacji oddziału. Najdłuższa cześć kopi – od grotu to kuli – była pusta w środku, wcześniej rozcięta wzdłuż na dwie połowy w celu wydrążenia, następnie sklejona w całość i  pomalowana. Kula stanowiła ochronę dłoni, fragment za kulą pełny, nie był drążony.

W chwili ataku kopia trzymana w pozycji poziomej pod pachą jeźdźca, dłoń husarza chwytała ją w miejscu zaraz za kulą. W momencie uderzenia łamała się, co sprawiało, iż była używana tylko raz.

Kopia była podstawową bronią husarii przez cały okres istnienia tej formacji, czyli od pocz. XVI do poł. XVIII stulecia. Husarskie kopie były najdłuższą bronią drzewcową używaną kiedykolwiek przez jazdę. Tego rodzaju kopie były wytwarzane przez Polaków.

Długość kopi wahała się od 4 do 5,5m (NAJDŁUŻSZE 6,2 cm.).  Ważyły do 3 kg.

Prezentowany egzemplarz pochodzi z pocz. XVIIII stulecia, ze zbiorów rodu Sanguszków.

Przedmiot ma wykonaną replikę. Można ją wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć. Chęć obejrzenia repliki proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

Przedmiot ma wykonaną replikę. Chęć jej obejrzenia proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

NAPIERŚNIK

Ratusz_Napierśnik

Prezentowany egzemplarz jest jednym z 3 prezentowanych w Zbrojowni Sarmackiej. Mieści się w gablocie, po prawej stronie od wejścia.

Napierśnik to element zbroi ochraniającej klatkę piersiową i brzuch rycerza. Wykonany ze stali.

Napierśnik przypomina krótki bezrękawnik. Część od szyi do połowy tułowia wykonana jest z  jednolitej płyty, niższa część zrobiona jest z 7 metalowych pasów zwanych folgami, połączonych ze sobą w sposób pół – ruchomy.

Ok. 4 cm od górnej krawędzi ,w centrum widoczny równoramienny krzyż koloru złotego. Napierśnik przy krawędziach zdobiony rozetami również koloru złotego. Każda folga po  bokach posiada widoczne nity – łączenia w formie spłaszczonych kul. W centrum 6 folg, licząc od góry, również nity. Po bokach ostatniej folgi widoczne sprzączki, które służyły do  przymocowania naplecznika – elementu uzbrojenia ochraniającego plecy.

Prezentowany egzemplarz pochodzi z  ok. 1700 r., kraj pochodzenia: Polska.

Przedmiot ma wykonaną replikę. Można ją wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć. Chęć obejrzenia repliki proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

Przedmiot ma wykonaną replikę. Chęć jej obejrzenia proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

Portret Heleny Sanguszkównej

Ratusz_Portret Heleny Sanguszkówny

Autor A. Bourard. Portret Heleny Sanguszkównej. Rok powstania 1868 r., Rzym. Obraz namalowany techniką olejną na płótnie. Wymiary: wysokość 136,8 cm; szerokość  82,7cm. Własność Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

W centrum obrazu widoczna jest dama, przedstawiona w pozie stojącej, do kolan, zwrócona profilem w prawo. Włosy ciemne, długie spływające na plecy, uczesane w loki, lekko podpięte. W uszach złote kolczyki w kształcie litery „U”. Na szyi zawieszony jest długi delikatny złoty łańcuszek z medalikiem. Ubrana jest w jedwabną bordową suknię z białą koronką, która przewleczona jest czarną tasiemką. Koronka zdobi głęboki dekolt i krótkie bufiaste rękawy, które również otoczone są sznurem białych perełek. Suknia mocno podkreślająca talię. Na  prawej ręce bransoleta wysadzana kamieniami szlachetnymi w złotej oprawie. Wokół bioder czarny płaszcz z futrzanym kołnierzem przytrzymywany oburącz. Twarz zamyślona, melancholijna.

W tle wzorzysta tapeta w kolorze starego złota. Ramy obrazu proste, czarne z wewnętrzną cienką listwą koloru złotego.

Portret został namalowany podczas pobytu Heleny w Rzymie. Helena była córką Władysława Sanguszki i Izabeli Lubomirskiej Sanguszko. Żyła w latach 1836 – 1891. Helena była uważana za jedną z najpiękniejszych kobiet XIX stulecia. Znana również z zamiłowania do muzyki. Nigdy nie wyszła za mąż. Pochowana na cmentarzu starym w Tarnowie w kaplicy grobowej XX Sanguszków.

Portret Romana Federowicza Sanguszko

Ratusz_Portret Romana Federowicza Sanguszki

Autor nieznany. Portret Romana Federowicza Sanguszko. Rok powstania dzieła I poł. XVII wieku. Obraz namalowany techniką olejną na płótnie. Wymiary: wysokość – 183,5 cm, szerokość – 112,5cm. Własność Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

Dzieło przedstawia szlachcica w pozie stojącej. Mężczyzna z krótkimi ciemnymi włosami i  z  wąsami.

Ubrany  w krótki wzorzysty szary żupan z wysoką stójką. Rękawy długie. Ubiór sięga do kolan. Na żupan zarzucona jest delia – płaszcz koloru czerwonego z dużym, rozłożystym kołnierzem koloru czarnego, w tali obcisły. Rękawy płaszcza rozcięte wzdłuż ręki od strony wewnętrznej, długie, spadające swobodnie, ukazujące rękawy żupana. Zapinany na złote guzy, czyli guziki w kształcie żołędzi. Delia sięga do kostek.

Spodnie wąskie, czarne, nogawki włożone w cholewy żółtych skórzanych butów, sięgających kolan.

Mężczyzna stoi w rozkroku, prawa noga zakryta delią, prawa ręka wsparta na biodrze, lewa na rękojeści szabli. Postawa wyrażająca pewność siebie. W prawej części portretu widoczny stolik nakryty ozdobną tkaniną, na stoliku leży buława. Jest to zdobiona kula osadzona na  drążku. Była noszona jako oznaka sprawowanej funkcji przez hetmanów – głównodowodzących polską armią w czasach I Rzeczpospolitej. W lewym górnym rogu korona, tzw. mitra przynależąca osobom z rodów książęcych. Poniżej przynależny między innymi rodowi Sanguszków herb Pogoń – jeździec na koniu z mieczem i tarczą.

Postać Romana Sanguszki wypełnia prawie cała przestrzeń obrazu. Tło portretu w ciemnym kolorze. Ramy obrazu proste, czarne z wewnętrzną cienką listwą koloru złotego.

Prezentowany portret jest kopią wcześniejszego niezachowanego portretu Romana Federowicza Sanguszki. Został namalowany po jego śmierci, czyli po 1571 r. Sportretowany mężczyzna był synem Fedora Andrzejowica. Data urodzenia Romana to 1537 r. Wywodził się z koweńskiej linii rodu Sanguszków. Sanguszkowie byli to książęta pochodzący z Litwy, których protoplastą był Olgierd wielki książę litewski, syn Giedymina. Był to bardzo bogaty i  znaczący ród, jego świetność przypada na XVII, XVIII i XIX stulecie. Obecnie książę Paweł mieszkający obecnie we Francji jest jedynym męskim przedstawicielem tego rodu.

SZABLA HUSARSKA

Ratusz_Szabla husarska

Muzeum nie posiada oryginalnej szabli husarskiej, dysponuje wyłącznie jej repliką, która prezentowana jest w Zbrojowni Sarmackiej.

Jest to długa broń biała o niewielkiej krzywiźnie. Mierzy około 95 cm. Wykonana ze stali, drewna, skóry.

Szabla składa się z jednosiecznej głowni – ostrza, rękojeści i jelca. Jelec to poprzeczny element, który oddziela ostrze od rękojeści.

Metalowa głownia szabla jest lekko zakrzywiona i posiada po obu stronach, płytkie zagłębienia zwane zbroczami. Ostrze szabli służyło do zadawania cięć, rzadziej pchnięć.

Jelec srebrny, z wąsami umieszczony na styku głowni z rękojeścią. Kształtem przypomina krzyż. Jeden z wąsów – poziomy element, jest wygięty w górę pod kątem 95 stopni, złączony ze szczytem rękojeści. Na jelcu po wewnętrznej stronie widnieje metalowy pierścień na kciuk, zwany paluchem. Rękojeść zamknięta. Oprawiona w czarną skórę. Od koloru rękojeści szabla była nazywana „czarną”.

Prezentowana broń należy do broni białej tzn. służącej do walki wręcz. W czasie uderzenia szabla trzymana była w dłoni i walka odbywa się w pełnym kontakcie z przeciwnikiem.

Tego rodzaju szabla była charakterystyczna dla polskiej szlachty w XVII i XVIII stuleciu.

Przedmiot ma wykonaną replikę. Chęć jej obejrzenia proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

SZYSZAK HUSARSKI CZYLI HEŁM

Ratusz_Szyszak husarski czyli hełm

Prezentowany egzemplarz jest fragmentem szyszaka, jednym z dwóch prezentowanych w  Zbrojowni Sarmackiej. Znajduje się w gablocie po lewej stronie od wejścia.

Zachowany fragment to dzwon, czyli stalowa ochrona głowy jeźdźca, o kształcie wydłużonej kopuły. Na szczycie plakietka koloru złotego, na której umieszczona gałką. Od plakietki w dół dzwonu rozchodzą się promieniście miedziane pasy  o falowanych bokach, rozszerzających się ku dołowi. Między nimi żłobienia.

Element szyszaka został pochodzi z  XVII stulecia, z terenów I Rzeczpospolitej .

Przedmiot ma wykonaną replikę. Można ją wziąć do ręki i dokładnie obejrzeć. Chęć obejrzenia repliki proszę zgłosić pracownikowi Muzeum.

Kopuła dzwonu w replice nie jest wydłużona i nie posiada takich ornamentów jak oryginał. Wokół krawędzi hełmu widoczne złote rozety. Kopia poza dzwonem posiada daszek, do  którego przytwierdzony jest nosal, po bokach hełmu znajdują się tzw. policzki, a z tyłu nakarczek.

Nosal był ruchomy, używano go przed samą walką, ochraniał nos. Policzki chroniły boczne elementy twarzy, nakarczek –kark.

Hełmy husarskie nieraz były bogato zdobione drogimi kamieniami.