Bełżec (pomnik)
Tło historyczne
Późną wiosną 1940 roku Niemcy utworzyli w Bełżcu, w dawnych zabudowaniach folwarcznych obóz pracy dla ludności romskiej z terenu Lubelszczyzny oraz dla przywożonych tu Sinti z okolic Hamburga w Niemczech. Ogółem przebywało w nim około 2 500 Romów i Sinti. Ludzi tych trzymano całymi rodzinami w stodołach podworskich (jedna z nich jeszcze istnieje), w bardzo prymitywnych warunkach. Mężczyźni pracowali wraz z więźniami żydowskimi przy budowie rowu przeciwczołgowego na granicy niemiecko-sowieckiej, która przebiegała przez Bełżec. Spośród wszystkich więźniów romskich, w okresie lato – jesień 1940 roku zmarło z głodu, wycieńczenia i z powodu epidemii tyfusu i czerwonki kilkaset osób (liczba ofiar nie jest znana). W większości były to dzieci i kobiety. Z pewnością pochowanych jest tam ponad 300 osób. Ich ciała złożone zostały w jednym grobie. Jesienią 1940 roku obóz cygański w Bełżcu formalnie został rozwiązany. Niemieccy Sinti zostali przewiezieni do Krychowa w okolice Włodawy, a potem trafili w różne miejsca w Polsce, między innymi do getta w Siedlcach. Obóz cygański w Bełżcu był jednym z pierwszych miejsc martyrologii Romów i Sinti na ziemiach polskich, a przy tym był jednym z największych tego typu obozów w okupowanej Polsce.
Opis upamiętnienia
Pomnik ma formę pięciu płyt granitowych. Trzy płyty (każda z napisem w innym języku: polskim, romskim i niemieckim) ustawione pionowo, dwie zaś leżące symbolizują pokrywy nagrobne. Droga zakończona jedną z tych płyt oznacza koniec ludzkiego życia.
Napisy
polski:
Pamięci / Romów i Sinti / ofiar niemieckiego / nazistowskiego / obozu pracy / w Bełżcu / zamordowanych / oraz zmarłych / z głodu / i wycieńczenia / w okresie / maj – lipiec / 1940 roku
romski:
Reperyben / patyw Romenge / khetane Sintenge / so ciene / zamarde bokhasa / phare bućensa, / maribnasa, / patyw lenge / zamardlenge dre / nacjonalistyćno / sasytko lagro / adaj dre Bełżec / majunestyr kte / nijał 1940 berś.
niemiecki:
Dem gedenken / an Roma und Sinti, / opfer des Deutschen / nazional- / -sozialistischen / arbeitslagers / in Bełżec, / die von / Mai bis Juli 1940, / ermorted, / zu tode gehungert / oder gequält / wurden.
Data odsłonięcia
2000 – mogiła, 2012 pomnik
Artysta
Projekt: Mikołaj Andrzej Jurkiewicz, firma A. Eleuter w Warszawie
Wykonanie: Zakład Produkcyjno-Usługowy Stanisław Gardias, Szalenik-Kolonia.
Inicjator
Adam Urbański – świadek
Adres
Dawny park dworski „Lipki”, przy linii kolejowej, po przeciwnej stronie od zabudowań podworskich
Lokalizacja
50°22’54.2″N 23°25’16.9″E
Zjazd z drogi 865 ul. Nn
Galeria
