Zvolen
Tło historyczne
Po przejściu frontu, 29.03-1.04.1945 r. na żydowskim cmentarzu w Zwoleniu oficjalnie otwarto sześć masowych grobów, w których było pochowanych 128 ofiar (86 mężczyzn, 36 kobiet i 6 dzieci). Wszyscy zostali zabici strzałem w tył głowy i byli ofiarami Einsatzkommando 14 z okręgu Zwoleń, działającego na tym terenie między listopadem 1944 r. a lutym 1945 r. Komendantem był SS-Unterscharführer Robert Wich, nazywany krwawym katem zwoleńskim.
Ofiary po ekshumacji miały zostać zidentyfikowane przez bliskich. Niektóre Cyganki mówiły, że rozpoznały swoich mężów lub synów po zębach lub jakiejś charakterystycznej części ubrania. Pavla Klinca (Junca) rozpoznali po fajce i skórzanej sakiewce, które zawsze miał przytroczone do pasa.
Nazwiska zamordowanych Romów umieszczono na tablicy na cmentarzu żydowskim 9 lat po odsłonięciu pomnika. Tablica mieści nazwiska Cyganów z terenu Podpoľania (zwanego również Zwoleńskiem, obejmującego powiaty Detva, Krupina i Zvolen), zarówno tych, którzy zostali zamordowani w Zwoleniu, jak i innych, zabitych w Kremniczce. Zarówno pomnik, jak i tablica z nazwiskami zostały postawione w ramach projektu Ma bisteren!
Opis upamiętnienia
Pomnik przypomina komin krematoryjny z kratką wentylacyjną. Kratka jest kuta, młotkowana; składa się z dwóch części, jest osadzona na zawiasie, dzięki czemu obie części są ruchome. Tworzy tym samym przestrzeń, w której można położyć lampkę lub kwiaty. Tablica umieszczona jest w murze cmentarza, kilka metrów za pomnikiem. Napisy „Ma bisteren!” na pomniku i tablicy wykonane są podobnie jak krata z młotkowanego metalu.
Napisy
Pomnik:
Ma bisteren! / Na pamiatku / romskich / obeti / 1939-1945
(Nie zapomnijmy! Na pamiątkę romskich ofiar 1939-1945)
Tablica:
Na pamiatku romskich obeti / z Podpoľania 1939-1945 / (nazwiska) / Ma bisteren!
Nazwiska ofiar z Podpoľania 1939-1945
Dúbravy
Juraj Klinec (Plecháň) ur. 1887 57 l. zastrzelony
Mikuláš Klinec (Cvelko) ur. 6.07.1912 32 l. zastrzelony
Gustáv Klinec (Duge vasta) ur. 1910 34 l. zastrzelony
Koloman Klinec (Šmalec) ur. 1920 24 l. zastrzelony
Vojtech Klinec (Trnka) ur. 1918 26 l. zastrzelony
Juraj Klinec (Furiak) ur. 1.12.1927 14 l. zastrzelony
Imrich Klinec (Vursalo) ur. 1.06.1904 40 l. zastrzelony
Juraj Klinec (Bapser) ur. 30.05.1923 21 l. zastrzelony
Adam Klinec (Brlíľ) ur. 10.03.1904 40 l. zastrzelony
Peter Klinec ur. 19.06.1901 43 l. zastrzelony
Samuel Klinec (Sabač) ur. 5.11.1928 16 l. zastrzelony
Jozef Klinec (Bimbó) ur. 30.12.1923 20 l. zastrzelony
Pavol Klinec (Junec) ur. 8.09.1897 47 l. zastrzelony
Viliam Klinec (Sloskáň) ur. 7.03.1928 18 l. zastrzelony
Detva
Karol Berky ur. 3.11.1917 27 l. zastrzelony
Ján Berky ur. 9.07.1919 25 l. zastrzelony
Ľudovít Berky (Dlhoš) ur. 18.03.1902 44 l. zastrzelony
Jozef Oláh (Ciblik) ur. 15.11.1900 45 l. obóz koncentracyjny
Juraj Berky (Klinec) ur. 8.11.1922 23 l. zaginiony
Augustín Berky (Dlhoš) ur. 25.05.1918 26 l. zaginiony
Samuel Berky ur. 18.01.1919 36 l. wybuch bomby
František Berky ur. 13.02.1896 49 l. wybuch miny
Augustín Berky ur. 25.08.1918 26 l. wybuch miny
Ján Berky ur. 20.11.1873 72 l. wybuch miny
Koloman Berky 25 l. zastrzelony
Juraj Berky ur. 1881 64 l. zastrzelony
Hriňová
Štefan Berky ur. 1922 23 l. zastrzelony
Ján Berky ur. 1926 18 l. zastrzelony
Július Berky 32 l. zastrzelony
Podkriváň Dolná Bzová
11 mężczyzn z rodziny Berkyovcov zamordowani w Zwoleniu i Kremniczce
Vígľaš
Torturowani na Wiglaskim Zamku, a następnie zamordowani w Kremniczce:
Ján Čipčala (Jergi; prymista) zastrzelony
Jozef Klinec zastrzelony
Mikuláš Oláh (Šípka; cymbalista) zastrzelony
Data odsłonięcia
Pomnik: 8.04.2006;
Tablica z nazwiskami: 10.12.2015
Artysta
Jaroslava Šicková i Ján Šicko
Inicjator
In Minorita – projekt Ma bisteren!
Adres
cmentarz żydowski
Lokalizacja
48°34’13.8″N 19°07’02.7″E
Materiały
Zuza Kumanová, Arne B. Mann, Ma bisteren! Pripomínanie rómskeho holocaustu, Bratislava 2014, s. 40.
Zuza Kumanová, Arne B. Mann, Ma bisteren, Nové poznatky o holocauste Rómov na Slovensku, Bratislava 2015, s. 12-13. –> ZOB. TEŻ TUTAJ.
Galeria
