Ilija (okr. Banska Štiavnica)
Tło historyczne
22.11.1944 Niemcy pochwycili 109 Cyganów, zaprowadzili ich do Kremničky i zabili (19 mężczyzn, 21 kobiet i 69 dzieci). Przeżyła jedna kobieta z dziećmi, która w czasie akcji znajdowała się poza osadą.
Opis upamiętnienia
Pomnik zbudowano w 1966 (!) r. Nie jest zaznaczone, że jest poświęcony Cyganom. Tylko nazwiska na tabliczkach w kolorze różowym (nazwiska wycięte w kamieniu, złocone), wstawionych pomiędzy białe kamienie, sugerują, że to całe rodziny cygańskie. Pomnik tworzy mur w kształcie łuku (wys. ok. 2 m) z białych i różowych kamieni. Tuż przy „zakręcie” muru, przy węższej części na wmurowanym w ścianę cokole z różowego kamienia stoi biała postać mężczyzny, partyzanta [? – NG] z uniesioną lewą pięścią do góry. Postać „wyłania się” z kolumny, wyrzeźbiona jest w ten sposób, że postać opiera się o bryłę kamienia.
Nazwiska Cyganów ułożone są rodzinami, z zachowaniem pokoleń, tworząc zalążki drzew genealogicznych.
Po lewej stronie postaci, w murze, różowe kamienie mają wyrzezany napis (złocony).
Z lewej strony pomnika, przy schodkach, znajduje się tabliczka informacyjna, będąca kopią pisma, sporządzonego w 1966 r. przez Ladislava Rosenberga, inspektora kultury komitetu powiatowego w Żarze nad Hronem. U dołu wymienia od wszelkie zaangażowane w powstanie pomnika instytucje i osoby. U góry znaleźć można zarys historii Słowacji, prowadzącej do Słowackiego Powstania Narodowego w 1944. Tylko tutaj znajduje się adnotacja o 109 Cyganach, wszystkich Romach z osady w Iliji, którzy zostali pochwyceni i zamordowani przez Niemców. Pomnik postawiono ku czci wszystkich ofiar Słowackiego Powstania Narodowego i taką też nadano mu nazwę (Pamätník SNP).
Nieopodal pomnika stoi tablica informacyjna dotycząca wsi Iliji. W akapicie, poświęconym pomnikowi powiada się, że 22.11.1944 w Kremniczce zamordowano 109 osób (w tym 69 dzieci) i kto jest autorem pomnika. Nie ma adnotacji o pochodzeniu ofiar.
Napisy
Zastav sa človek pred vyliatou krvou / Vzlkíčil z nej slobodný tvoj deň
(Zatrzymaj się, człowiecze, przed wylaną krwią. Wykiełkował z niej twój dzień wolności)
Nazwiska ofiar (wymieniam tylko cygańskie)
| Ľudovít Bartoš Anna Bartošová Ľudovít Bartoš Július Bartoš Ján Kaločaj Katarína Kaločajová Paulina Kaločajová Verona Kaločajová Mária Kaločajová Anna Kaločajová Emil Kaločajová Jozefa Kaločajová Vincent Kaločaj Ján Kaločaj Jozef Kaločaj Mária Kaločajová Vincent Kaločaj Ján Kaločaj Juraj Kaločaj Aurélia Kaločajová Alexander Kaločaj Jozef Kaločaj Viliam Kaločaj Vojtech Kaločaj Berta Kaločajová Michal Bartoš Margita Bartošová Emília Bartošová Karolína Bartošová Ján Bartoš Marta Bartošová Kalman Bartoš |
Michal Klóner Mária Klonerová Jolana Klonerová Mária Klonerová Michal Klóner Ernest Klóner Jozef Klóner Ján Bartoš Gizela Bartošová Ján Bartoš Marta Bartošová Jozef Bartoš Štefan Bartoš Milan Bartoš Arana Bartošová Ján Bartoš Jozefa Bartošová Rozália Bartošová Michal Bartoš Ján Bartoš Vilma Bartošová Ján Bartoš Irena Bartošová Mária Bartošová Mária Grešková Otília Grešková Štefan Kloner Alžbeta Klonerová Blažena Klonerová Milan Kloner Vilma Klonerová Ján Kloner |
Michal Bartoš Emília Bartošová Valéria Bartošová Tibor Bartoš Štefan Lacko Mária Lacková Vojtech Bartoš Františka Bartošová Olga Bartošová Lýdia Bartošová Michal Lacko Lina Lacková Valéria Lacková Helena Bartošová Cyril Bartoš Rudolf Bartoš Cecília Bartošová Jozef Bartoš Ondrej Bartoš Antónia Bartošová Emília Bartošová Jozef Bartoš Milan Bartoš Margita Bartošová Ján Bartoš Kalman Bartoš Jozef Kaločaj Anna Kaločajová Juraj Jonáš Anna Jonášová i 10 dalszych ofiar [? – NG] |
Data odsłonięcia
1966!
Artysta
Vojtech Remeň
Lokalizacja
48°25’12.9″N 18°54’01.7″E
Materiały
Zuza Kumanová, Arne B. Mann, Ma bisteren, Nové poznatky o holocauste Rómov na Slovensku, Bratislava 2015, s. 25. –> ZOB. TEŻ TUTAJ.
Galeria
