Żabno (grób)

Zob. też Małopolski Szlak Martyrologii Romów

Zob. też Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów

Tło historyczne

W odróżnieniu od poprzednich miejscowości, Romowie w Żabnie nie mieszkali nigdy na stałe. W czasie okupacji Niemcy nakazali zakwaterować w samym miasteczku i w okolicy grupę Romów, którzy pochodzili ponoć z Westfalii (podaje się też, że byli to Romowie austriaccy). Byli to więc pewnie Romowie wypędzeni przez Niemców po zajęciu Polski i utworzeniu z jej części Generalnej Guberni. Niemcy przesiedlali tu Romów, aby z nich „oczyścić” rdzenne tereny niemieckie, a potem łatwiej skoncentrować ich i wymordować. Romowie ci zatrudnieni byli przy umacnianiu wałów przeciwpowodziowych na Dunajcu i w cegielni. Mieszkali po kilka, kilkanaście osób w wynajętych domach. Kres ich życia nadszedł rankiem 8 lipca 1943 roku Niemcy kazali zebrać się w budynku gminy gminnym urzędnikom i policjantom, po czym zarządzili, aby ci, mając adresy zamieszkania Romów, doprowadzili ich do urzędu. Tam odebrano im wszystkie rzeczy osobiste i zaprowadzili na pobliski cmentarz parafialny. Tam Niemcy dokonali egzekucji, mordując 49 osób i nakazując pogrzebać ich w zbiorowej mogile na krańcu cmentarza. Prawdopodobnie w tej samej mogile pochowano kolejne ofiary, przypuszczalnie było to 12 osób, Romów węgierskich, zamordowanych w grudniu tego samego roku w Biskupicach Radłowskich.

Opis upamiętnienia

W 1946 roku z inicjatywy lokalnych władz mogiłę obudowano betonowym cokołem i umieszczono na niej granitowa płytę z napisem.

W 2012 r. z inicjatywy Muzeum Okręgowego w Tarnowie na miejscu zniszczonego pomnika nagrobnego postawiono nowy, duży, granitowy grobowiec, którego fundatorem jest Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji poprzez rządowy Program na rzecz społeczności romskiej w Polsce. Nową inskrypcję poprzedza motto, pochodzące z wiersza Jerzego Ficowskiego, znanego cyganologa polskiego i poety, pt. Z głębi pamięci.

Miejscem pamięci opiekują się uczniowie miejscowej szkoły.

Żabno leży na Małopolskim Szlaku Martyrologii Romów i każdego roku jest odwiedzane przez Międzynarodowy Tabor Pamięci Romów.

Napisy

Mogiła:

TU SPOCZYWAJĄ / CYGANI ZAMORDOWANI / Z RĄK OKUPANTA / HITLEROWSKIEGO W ROKU 1943

Nowy grobowiec (2012):

Ostatnie spojrzenia straconych / oddały nam ziemię, / a niebu wróciły błękit. / Co wtedy mówili i komu? // (Jerzy Ficowski, Z głębi pamięci)

TU SPOCZYWAJĄ / NIEZNANI Z IMIENIA ROMOWIE / ZAMORDOWANI PRZEZ NIEMCÓW / W 1943 R.