Amsterdam (pomnik)

Tło historyczne

W tzw. Museum Quarter w Amsterdamie, na Skwerze Muzealnym (Museumplein), w pobliżu ul. Gabriëla Metsustraat oraz w niewielkiej odległości od Ambasady Stanów Zjednoczonych znajduje się słynny pomnik, poświęcony Romom i Sintom, zamordowanym w czasie II wojny światowej. Słynny dlatego, że jest pierwszym na świecie pomnikiem figuralnym, postawionym dla uczczenia cygańskich ofiar narodowego socjalizmu.

Od dwunastu lat w Amsterdamie mówi się o budowie nowego pomnika, który będzie poświęcony pamięci wszystkich ofiar Holokaustu na terenie Niderlandów. Autorem projektu nowego pomnika, który będzie uwzględniać 102 000 ofiar – żydowskich, cygańskich i innych – jest Daniel Libeskind (architekt o korzeniach żydowsko-polskich). W 2018 r. autor zaprezentował „prototyp” w skali 1:1 w Tienhoven.

Bez względu na długotrwałe dążenia Holandii do stworzenia nowego – uniwersalnego pomnika, czczącego ofiary Zagłady (odnoszącego się zresztą do 102 000 nazwisk ofiar deportacji z obozu Westerbork), Pomnik, który stoi na skwerze przy Museumplein jest w sposób szczególny ważny dla narracji dotyczącej Samudaripen. Otóż w latach 70. XX w. Koos Petalo, założył w Niderlandach fundację ROM, której celem był zwrócenie uwagi na fakt, że Romowie w czasach nazizmu byli grupą tak samo – systemowo eksterminowaną – jak Żydzi. Efektem działań Koosa Petali i jego instytucji jest wzniesienie w 1978 r. Pomnika, umiejscowionego na Museumplein w Amsterdamie. Jest to pierwszy na świecie pomnik figuralny, poświęcony Zagładzie Romów.

Koko Petalo przy pomniku w 1979 r. Fot. Hans Van Dijk, źródło: Wikipedia

Opis upamiętnienia

Helen Levano, myśląc o projekcie pomnika poświęconego zamordowanym Cyganom, zapytała Koosa Petalo, lidera Romów niderlandzkich, co jest lub może być symbolem najgłębszych obaw, najszczerszego strachu cygańskiego. Petalo odrzekł, że symbolem tym jest ogień. Dlatego też, pomnik Helen Levano przedstawia cygańską rodzinę (kobieta, mężczyzna i dziecko), która usiłuje uciec przed ogniem, symbolizującym tu – wojnę, nazizm, zagładę…

Pomnik składa się z figuralnego przedstawienia rodziny cygańskiej (odlew z brązu), osadzonego na ok. 1,60 cokole z betonu. Ok. 20 cm poniżej krawędzi górnej postumentu – wokół niego umieszczona jest „obejma”. Po każdej stronie prostopadłościanu cokołu na obejmie, która również jest odlewem – znajdują się napisy w jęz. niderlandzkim (po lewej ręce postaci z pomnika) i romskim (od frontu i z tyłu pomnika). Niżej tablic z napisem w jęz. holenderskim umieszczono kod QR, kierujący do strony internetowej: www.qr.kunztwacht.nl z opisem pomnika – niestety w jęz. niderlandzkim (Aby znaleźć wersję angielską należy przejść do tłumaczenia i „na piechotę” szukać opisu pomnika). Po przeciwnej stronie pomnika na tablicy znajdują się daty: 1940 / 1945.

Napisy

Nider.

Stel hun weg in het / nieuwe leven voor hen / open en verlos hen van / de banden ven het verdriet // ontleend aan een dodengebed uit de zigeuner kultuur

Tłum.

Otwórz im drogę do nowego życia i wyzwól ich z więzów smutku – wezwanie z cygańskiej modlitwy w chwili śmierci.

Nider.

ZIGEUNER MONUMENT / TER NAGEDACHTENIS / AAN DE MILJOENEN / OMGEKOMEN / ZIGEUNERS IN DE / TWEEDE WERELDOORLOG / AANGEBODEN AAN / DE STAD AMSTERDAM / DOOR DE STICHTING / ROM – 1 AUGUSTUS 1978

Tłum.

Cygański pomnik ku czci milionów Cyganów, zabitych podczas II wojny światowej. Oferowany miastu Amsterdam przez Fundację Rom – 1 sierpnia 1978 r.