Arc-et-Senans (tablica)

Tło historyczne

Królewska warzelnia soli w Arc-et-Senans, w departamencie Doubs, XVIII-wieczna manufaktura, od 1982 r. jest wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. W latach 1941-43 przez dwa lata ponad 370 (wg innych źródeł: 200) Manuszy, Romów, Cyganów, Jeniszy, handlarzy obwoźnych – nazywanych ogólnie Cyganami lub nomadami – była przetrzymywana w bardzo trudnych warunkach na terenie warzelni. Więcej niż połowę stanowiły dzieci poniżej 15 roku życia.

Na terenie żup w wielu odrestaurowanych budynkach znajdują się wystawy, poświęcone historii obiektu oraz warzenia soli. Etap przekształcenia kompleksu w obóz internowania został jednak prawie całkowicie pominięty. Tylko jedna plansza na wystawie podaje skrótową informację o „czarnych latach” 1939-45, mówiąc m.in. że w lipcu 1942 r. na terenie żup przebywało w trudnych warunkach 261 Cyganów, deportowanych później do obozu Jargeau (departament Loiret). Na tablicy widnieje również kopia dokumentu identyfikacyjnego oraz fotografia Emila Chandello, skrzypka, który w Arc-et-Senans przebywał wraz ze swoją żoną. Żona zmarła tutaj w lutym 1943 r., on sam został deportowany do Jargeau, gdzie zmarł 4 marca 1944, wkrótce po przyjeździe.

Opis upamiętnienia

Tablica, umieszczona po lewej stronie w bramie głównej, prowadzącej do kompleksu zabudowań (tuż za korytarzem prowadzącym do kasy).

Jest to niewielka tablica, przyśrubowana do kamiennej ściany. Wykonano ją ze szlifowanego betonu lub podobnego materiału. W górnej części wycięto symbol flagi romskiej, odcinając kolory oraz wewnętrzne koło/czakrę przez użycie grawerunku po konturach w dolnej części flagi – oraz wykonania wgłębienia w miejscu górnej części flagi, gdzie znajduje się kolor niebieski. Tym sposobem górna połowa koła z cygańskiej flagi jest wypukła w stosunku do tła, które na fladze ma barwę niebieską, zaś dolna połowa koła pozostaje na równi z tą częścią, która na fladze pozostaje zielona.

Flaga zajmuje ok. 2/5 pionowej tablicy, inskrypcja pozostałą część.

Tekst w języku francuskim wygrawerowany eleganckim krojem z delikatnym szeryfem.

Napisy

Fr.

En ce lieu de la Saline Royale / d’Arc-et-Senans, / du 1^er Septembre 1941 au / 11 Septembre 1943, quelque[s] / 200 Tsiganes, par familles entières, / furent regroupés puis internés / par le Gouvernement de Vichy / et la Feldkommandantur. // Gadjo, n’oublie pas! // 9 Avril 1999

Tłum.

W tym miejscu, w Królewskiej Warzelni Soli w Arc-et-Senans, od 1 września 1941 do 11 września 1943 r. około 200 Cyganów, całych rodzin, było przegrupowanych a następnie internowanych przez rząd Vichy oraz Feldkomendanturę (dowództwo polowe) niemiecką. Gadzio, nie zapomnij! (UWAGA! ‘Gadzio’ jest tutaj traktowany jako ‘człowiek w ogóle’, jednak zgodnie z jęz. romskim ‘gadzio’ oznacza ‘nie-Roma’. Jest to zatem dość specyficzna forma użycia romskiego słowa – przyp. NG). 9 kwietnia 1999

Data odsłonięcia

9.04.1999

Inicjator

Alain Reyniers oraz Association Franc-Comtoise des Gens du Voyage

Adres

Saline Royale d’Arc-et-Senans, Grande Rue, 25610 Arc-et-Senans, Francja
http://www.salineroyale.com/

Lokalizacja

47°01’56.0″N 5°46’41.9″E
47.032213, 5.778298

Materiały

Emmanuel Fillhol, Question de mémoire : deux témoignages sur l’internement des Tsiganes au camp d’Arc-et-Senans, « Etudes Tsiganes’, vol. 13, p. 57-67,

http://www.etudestsiganes.asso.fr/tablesrevue/PDFs/Vol%2013%20Arc%20et%20Senans.pdf

http://www.alaingagnieux.fr/3482-2/