Beograd – Sajmište (obóz, pomnik, stela) • NA BISTER

Tło historyczne

W 1937 r. na lewym brzegu Sawy w pobliżu mostu Zemun (wówczas wiszącego), na terenie dzielnicy Sajmište (tzn. ‘targ’) otwarto pierwszy pawilon wystawowy targów belgradzkich. Targi miały ogólną powierzchnię 14 000 m²i do 1941 r. odbywały się regularnie wiosną i jesienią. 8 grudnia 1941 r. najstarszą część targów zamieniono w Judenlager, a po likwidacji 11 000 Żydów (do maja 1942 r.) w Partizanenlager. Przez obóz przeszło ok. 90 000 więźniów, z których najwięcej zginęło w okolicy Jajinci –> ZOB. JAJINCI (40 000), gdzie dzisiaj znajduje się Park Pamięci.

Więźniowie obozu byli torturowani i zabijani (pawilony węgierski i rybołóstwa), dużą liczbę wywieziono do obozów pracy przymusowej. W maju 1944 obóz przekazano Niepodległemu Państwu Chorwackiemu, a w lipcu przestał istnieć.

Dziś istnieją pawilony: turecki, węgierski, czechosłowacki, włoski i pawilon ufundowany przez Nikola Spasića. Z jednej strony targi są symbolem rozwoju i potencjału gospodarczego okresu międzywojennego, z drugiej zaś – ogromnego cierpienia Serbów, Żydów i Romów.

Obóz Sajmište (serb. ) znany jest również pod nazwą Semlin.

Opis upamiętnienia

Na terenie dawnego obozu, nieopodal wieży – głównego pawilonu wystawienniczego stoi niewielki betonowy pomnik w kształcie steli, z tablicą z czarnego marmuru, na której nie są wspomniani Romowie („Na prostoru Staroga Sajmišta nemački / gestapo osnovao je 1941 godine logor / „Sajmište” u kome je, uz pomoć domaćih / izdajnika, svirepo mučeno i ubijeno preko / 40.000 ljudi iż svih krajeva naše zemlje”, tj. ‘Na terenie starych targów niemieckie / gestapo założyło w 1941 roku obóz / Sajmište, w którym z pomocą miejscowych / zdrajców brutalnie torturowali i zabili ponad / 40.000 osób z całego kraju’).

Idąc wzdłuż wybrzeża Sawy dotrzemy do dużego pomnika, postawionego w roku 1995, Pomnika Ofiar Obozu Sajmište (Spomenik žrtvama logora na Sajmištu). Tablice informacyjne w języku serbskim i angielskim wspominają o romskich ofiarach obozu Sajmište.

Monumentalny pomnik znajduje się na placu, do którego wiodą schody i chodnik z nabrzeża. W centralnej części poniżej schodków, pod skosem ułatwiającym czytanie, ustawiono tablicę informacyjną (odlew), której tekst informuje m.in. o największych miejscach masowych egzekucji na ofiarach (Serbach, Żydach i Romach) z obozu Staro Sajmište: Jajinci –> ZOB. JAJINCI (dziś. Park Pamięci), Bežanijska Kosa, Jabuka k. Panczewa –> ZOB. JABUKA, Ostrovačka Ada, jak również deportacjach do obozów niemieckich na terenie całej Europy, największego obozu chorwackich Ustaszy w Jasenovac i ofiar węgierskiej okupacji. Pomnik sygnowany u dołu, tuż przy postumencie: „MП. Миша Пoрвић. 1991” (‘M. P. Misza Popović. 1991’).