Donja Gradina (pomnik, kompleks memorialny)

Tło historyczne

Dzisiejszą granicę pomiędzy Chorwacją a Bośnią i Hercegowiną stanowi rzeka Sawa. Rzeka ta na wysokości Jaseovac tworzy zakole, otaczające od północy tereny w pobliżu wsi Donja Gradina. Z kolei od wschodu opływa je rzeka Una.

Pierwsza masowa likwidacja więźniów obozu Jasenovac w Donja Gradina miała miejsce w styczniu 1942 i dowodził nią Stanko Vasilij, kapitan I batalionu defensywy Ustaszy. Z powodu mroźnej zimy nie było możliwe wykopanie grobów, dlatego też przeprawiono wówczas pierwszą grupę ofiar na miejsce mordu w widłach dwóch rzek. Było to też idealne miejsce kaźni, ponieważ umiejscowienie i odpowiednie osłonięcie terenu zagłuszało krzyki torturowanych i zabijanych w okrutny sposób więźniów. Torturowanych rzadko zabijano strzałem, częściej młotem. Zwłoki palono, istnieje silne przekonanie, że na terenie Gradiny istniały próby pozyskiwania z ludzkiego tłuszczu mydła; szczątki a nieraz zabitych porzucano również do rzeki. Podczas kilkakrotnego bardzo niskiego stanu Sawy w wielu miejscach odnaleziono ludzkie kości. W latach 60. XX w. Tito zakazał jakichkolwiek poszukiwań na tym terenie i stał on się wyłącznie miejscem pamięci.

Dzisiaj Donja Gradina jest strefą pamięci, na terenie kompleksu znajduje się dziewięć pól grzebalnych, na których oznaczono 105 masowych grobów. Dalsze odkryte 22 czekają na oznaczenie.

Opis upamiętnienia

Na pomniku będącym planem obozu Jasenovac i miejsca straceń Donja Gradina – wśród ofiar wymienieni są Romowie.

Na głównym pomniku, sprawiającym wrażenie dość tymczasowego ze względu na użyte materiały (stalowe słupki, siatka ogrodzeniowa, metalowe tablice) upamiętnieniu – wymienione są w liczbach poszczególne grupy ofiar (500 000 Serbów, 40 000 Romów, 33 000 Żydów, 20 000 dzieci, 127 000 antyfaszystów – ogółem 700 000 ofiar zbrodni w obozie Jasenovac, dokonanych przez Ustaszy). Pod największą tablicą (700 000) dodatkowo na stalowej siatce umieszczono symbole krzyża, cygańskiego koła oraz gwiazdy Dawida.

Przy budynku na terenie kompleksu (centrum informacji?) – flagi w kolorach białym, niebieskim i czerwonym z symbolami jak na pomniku – krzyż, cygańskie koło, gwiazda Dawida.

*Warto wspomnieć o symbolu Gradina Donja – Топола ужаса, ‘Topoli męki’ –> ZOB. TEŻ TUTAJ uznanej za jeden z najstraszliwszych symboli terroru Ustaszy. Ofiary były przybijane na całej wysokości drzewa specjalnymi żelaznymi klinami, które wbijano im w klatkę piersiową i nogi; umierały nawet przez kilka dni. Kliny i łańcuchy wykonane były przez kowali, być może nawet w ramach robót kowalskich na terenie obozu. Przy topoli nie ma adnotacji o Romach.