Hannover (tablica, Altwarmbüchener-Moorwaldweg)
Zob. też Hannover (tablica, Heisterbergallee)
Tło historyczne
Altwarmbüchener Moor do połowy XX w. uważane było za nieprzyjazne i niedostępne nieużytki i pozostawione samemu sobie. Jednak od średniowiecza aż po wiek XX z terenu obejmującego w sumie kilkanaście wsi na północny-wschód od Hannoveru wydobywano torf. Początkowo na potrzeby własne biedniejszych mieszkańców, później również na sprzedaż. W wieku XVIII powołano nawet specjalnych strażników, którzy mieli chronić dobra miejscowych przed złodziejami torfu. Torf transportowano do Hannoveru drogą oraz specjalnie wykopanym do tego celu kanałem wodnym.
W 1938 r. na terenie bagien Altwarmbüchen stworzono obóz dla niemieckich Cyganów. W kilku wagonach kolejowych bez dostępu do jakichkolwiek mediów umieszczono ok. 80 Sintów z Hannoveru. Ponieważ opierali się deportacji z miasta – wypełnione nimi wagony kolejowe wywieziono jak najdalej na bagna Altwarmbüchen.
Końcem XX w. torfowisko Altwarmbüchen zostało przecięte dwiema nićmi autostrady. W 1996 r. Stowarzyszenie Niemieckich Sintów Dolnej Saksonii przy drodze Moorwaldweg, równoległej do jednej z owych autostrad (nr 2) postawiło pomnik, upamiętniający deportację w 9143 r. ok. osiemdziesięcioosobowej grupy Sintów – z obozu Altwarmbüchener Moor – do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau.
Opis upamiętnienia
Stojący na obrzeżu zarośli pomnik wykonany z drewna (Zob. też Borzęcin Dolny, pomnik) przybrał kształt bramy wraz z bocznymi słupami. Wystylizowanie górnej belki jest analogiczne do ułożenia napisu ponad bramą wjazdową do KL Auschwitz. Wygięcie belki jest tak charakterystyczne, że nawet zupełnie odmienna konstrukcja reszty „bramy” nie pozwala mieć wątpliwości, że to symbol Bramy Auschwitz. Brama-pomnik przede wszystkim jest drewniana, w odróżnieniu od stalowej bramy do obozu zagłady. Różni ją także belka pionowa, oddzielająca dwa „przejścia” w pomniku. Dzięki takiej formie autor pomnika otrzymał jednak spójną bryłę, z dużą ilością miejsca przeznaczonego pod inskrypcje. Co więcej – umieszczenie w konstrukcji imitacji (panele są wmontowane na stałe i nie otwierają się) dwóch przejść („tam” i „z powrotem”), pozwala odczytywać pomnik nie tylko jako „bramę”, ale również jako „okno” (z okiennicami). O ile brama i drzwi symbolizują „przejście”, o tyle „okno” oznacza szersze spojrzenie, także spojrzenie w głąb siebie.
Pomnik jest symetrycznie wypełniony inskrypcjami, od symboli przez pełne teksty, aż po nazwiska.
Znaki – pojawiają się czterokrotnie. Na obu słupach zewnętrznych bramy widoczny jest trzy razy powtórzony znak przydzielony Cyganom w ramach oznakowania obozowego – odwrócony czarny trójkąt z literą „Z” jak „Zigeuner”. W ikonografice ów znak przybierał różne formy, przy czym najbardziej oddający prawdę jest odwrócony czarny trójkąt z jasną literą „Z”. W przypadku naszego pomnika z Moor – symbol pojawiający się trzykrotnie to trójkąt z podstawą na dole (a więc odwrotnie w stosunku do emblematu obozowego), posiadający czarny kontur i z czarną literą „Z”. Trudno o właściwą interpretację nie znając zamierzenia autora pomnika.
Jeden raz, w górnej części prawego słupa zewnętrznego bramy pojawia się inny znak, który nie jest powtórzony. Kojarzona głównie z protestantyzmem, choć zasiedziała już również w ruchach młodzieżowych katolicyzmu ryba (gr. ΙΧΘΥΣ = akronim słów: Ἰησοῦς ([Iēsoûs] – ‘Jezus’), Χριστὸς ([Christós] – ‘Chrystus’), Θεοῦ ([Theoû] – ‘Boga’), Υἱὸς ([Hyiós] – ‘Syn’, Σωτήρ ([Sōtér] – ‘Zbawiciel’). Ponad i poniżej znaku umieszczony jest napis w jęz. niemieckim: „Jesus siegt” (‘Jezus zwycięża’).
Napisy są wyłącznie w jęz. niemieckim.
Pomnik odsłonięto w rocznicę deportacji Cyganów z obozu Moor, 3.03.1998. Ju trzy miesiące później, podczas Zielonych Świąt, został zdewastowany przez radykalnie prawicowych chuliganów. Po jego naprawie i odnowieniu ponownie odsłonięto go 19 września 1998 r. Zob. też Borzęcin Dolny (pomnik)!
Napisy
- Wstęga nad bramą.
Niem.
Das Tor von Auschwitz war der Eingang zur Hölle.
Tłum.
Brama Auschwitz była wejściem do piekła.
- Kolumna lewa boczna
Niem.
HERR SIE ZERSCHLAGEN DEIN VOLK UND PLAGEN DEIN ERBE. PS 94, 5-8.
Tłum.
Lud Twój, o Panie, depczą i uciskają Twoje dziedzictwo (…)* // Ps 94, 5-8.
- Kolumna prawa boczna
Niem.
MERKT DOCH AUF, IHR NARREN IM VOLK! UND IHR TOREN WANN WOLLT IHR KLUG WERDEN!
Tłum. (wg Biblii Tysiąclecia, Ps 94, 8)
Pomnijcie, głupcy w narodzie! / Kiedy zmądrzejecie, bezrozumni?
* Cały cytat podanych wersetów Psalmu 94. brzmi: „Lud Twój, o Panie, depczą / i uciskają Twoje dziedzictwo, / mordują wdowę i przychodnia / i zabijają sieroty. / A mówią: «Pan nie widzi, / nie dostrzega [tego] Bóg Jakuba». / Pomnijcie, głupcy w narodzie! / Kiedy zmądrzejecie, bezrozumni?”, Ps 94, 5-8, tłum. Biblia Tysiąclecia, wyd. różne.
- Nazwiska w panelach wewnętrznych a pod nimi napis:
Niem.
Am 3.3.1943 wurden ca. 80 Sinti (Zigeuner) von dieser Stelle nach Auschwitz deportiert
Tłum.
3.03.1943 r. ok. 80 Sintów (Cyganów) z tego miejsca zostało deportowanych do Auschwitz
Nazwiska
Fahrenholz Karoline, z domu Mettbach, ur. 23.01.18??
Jorkau-Trollman Marie, ur. 16.05.1913
Kreutz Christian, ur. 4.03.1915
Mettbach Adam, ur. 31.10.1904
Mettbach Anna, ur. 16.06.1907
Mettbach Antonina, ur. 24.02.1920
Mettbach Georg, ur. 18.04.1914
Mettbach Maria, ur. 8.12.1936
Mettbach Marie, ur. 10.04.1924
Mettbach Marie, ur. 8.12.1936
Mettbach Minna, ur. 5.06.1937
Mettbach Peter, ur. 20.12.1911
Mettbach Rudolf, ur. 22.06.1915
Mettbach Rudolf, ur. 9.04.1936
Rose Anna, ur. 26.12.18??
Rose Anna, ur. 9.01.18??
Rose Anna, ur. 10.01.1910
Rose Friedrich, ur. 15.03.18??
Rose Julius, ur. 26.04.1918
Rose Karl, ur. 29.01.1901
Rose Martha, ur. 29.10.1932
Rose Robert, ur. 23.08.1939
Rose Selma, ur. 25.11.1906
Rose Sonja, ur. 29.05.1932
Rose Wendelin, ur. 23.03.1941
Schwarz Berta, ur. 21.05.1936
Schwarz Friedrich, ur. 27.07.18??
Straus Hans, ur. 20.09.1932
Strauss Franz, ur. 21.01.1932
Strauß Lisbeth, ur. 10.01.1938
Strauß-Bamberger Helga, ur. 10.03.1942
Trollman Adeltraut, ur. 8.07.1931
Trollman Heinrich Johann, ur. 27.12.1907
Trollman Heinrich, ur. 28.10.1916
Trollman Helene, ur. 22.10.1925
Trollman Maria, ur. 26.12.1894
Trollman Werner, zm. 6.04.1944
Wagener Heinrich, ur. 9.09.1921
Wagner Adolf, ur. 10.06.1913
Wagner Anna Auguste, ur. 10.07.1906 – po niej jest podziałna tablicach
Wagner Heinrich, ur. 24.07.18??
Wagner Karoline, ur. 21.06.1904
Wagner Karoline Auguste, ur. 13.11.18??
Wagner Katharina, ur. 28.09.18??
Wagner Konrad, ur. 25.11.18??
Wagner Maria, ur. 4.12.18??
Wagner Patriza, ur. ????
Wagner Peter, ur. 4.01.18??
Wagner Rosa, ur. 3.11.1928
Wagner Rosina, ur. ????
Wagner Theresia, ur. 5.10.1933
Wagner Veiga, ur. ????
Wagner Wanda, ur. 1920
Wagner Wilhelmina, ur. 12.12.1918
Wagner Wilma, ur. 12.05.1936
Weiss, zm. 30.12.1943
Weiss Andreas, ur. 8.11.18??
Weiss Anna, ur. 6.09.1923
Weiss Arnold, ur. 26.08.1926
Weiss Bruno, ur. 2.10.1933
Weiss Bruno, zm. 1943
Weiss Eduard, ur. 22.11.18??
Weiss Ferdinand, ur. 1936
Weiss Franz, ur. 3.03.1932
Weiss Franziska, ur. 12.08.18??
Weiss Gertrud, ur. 27.01.1905
Weiss Gottfried, ur. 11.09.1923
Weiss Hans, ur. 1930
Weiss Heinrich, ur. 23.01.1912
Weiss Heinrich, ur. 26.02.1920
Weiss Heinrich, ur. 7.06.1925
Weiss Rigoletto, ur. 30.05.1926
Weiss Robert, ur. 15.02.1920
Weiss Rudolf, ur. 8.04.1936
Weiss Wilhelm, ur. 1938
Weiss-Fahrenholz Joseph, ur. ????
Weiß Berta, ur. 24.03.1940
Weiß Adeltraut, ur. 7.08.1931
Weiß Waltraut, ur. 1.03.1928
Weiß-Schmidt Lina, ur. 8.05.1932
Data odsłonięcia
3.03.1998
Artysta
Dieter Gerhard
Adres
Moorwaldweg (niedaleko nr 103 – ale lepiej szukać po koordynatach), ok. 250 m od skrzyżowania Moorwaldweg z ulicą Kirchhorster str./Hannoversche str., 30659 Hannover-Isernhagen, Niemcy
Lokalizacja
52°25’07.2″N 9°50’24.1″E
52.418667, 9.840028
Materiały
https://de.wikipedia.org/wiki/Mahnmal_f%C3%BCr_die_Sinti_im_Altwarmb%C3%BCchener_Moor
http://www.erinnerungundzukunft.de/index.php?id=87
Galeria
