Hooghalen – Westerbork (pomnik)
Zob. też Hooghalen – Westerbork (elementy wystawy)
Tło historyczne
Zob. Hooghalen – Westerbork (obóz)
Opis upamiętnienia
Na terenie KL Westerbork znajdują się dwa upamiętnienia Romów i Sinti, choć zwykle przychodzi na myśl tylko jedno – pomnik. W istocie, pomnik na terenie obozu jest miejscem zupełnie wyjątkowym…
Już w drodze do dawnego obozu mijamy słupy, przyporządkowane kolejnym transportom więźniów z Westerbork, z których każdy podaje – datę, miejsce docelowe, liczbę osób… Następnie symboliczne sarkofagi powiadają o docelowych miejscach transportów z Niderlandów i – liczbie ofiar – np. Bergen-Belsen – 3 751, z tego przynajmniej 1 700 – zamordowanych…
Westerbork posiada dwa pomniki związane z deportacjami niderlandzkich więźniów, z których jeden – upamiętnia deportację wszystkich grup więźniów, ze szczególnym uwzględnieniem Żydów. Drugi stanowi rozwinięcie poprzedniego wątku – obrazuje deportacje, ale bardzo szczegółowo, każdą kolejną osobno, zwracając uwagę na detal…
Pomnik w KL Westerbork, nazwany „102 000 Kamieni” – jest koncepcyjnym majstersztykiem. Na dawnym obozowym placu apelowym zobrazowano każdy z transportów, które wyruszyły z holenderskiego obozu. Każdy z nich posiada dokładną dokumentację. Tak więc i pomnik centralny podzielony jest na „sektory”, z których każdy odpowiada jednemu transportowi kolejowemu. Ponieważ wiadomo dokładnie ile osób było deportowanych w poszczególnych składach – pomnik przedstawia każdą z tych osób – za pomocą ceramicznej kostki w kolorze cegły. Kostka każdego więźnia wyznania żydowskiego – oznaczona jest mosiężną Gwiazdą Dawida. Kostki odpowiadające więźniom cygańskim – są oznaczone – płomieniem. Tylko jeden skład poza żydami przewoził Cyganów – deportacja do KL Auschwitz-Birkenau z 19 maja 1944 r. W pociągu znalazło się wówczas 245 Romów, wśród których była też 9-letnia dziewczynka cygańska, Anna-Maria „Settela” Steinbach.
Settela jest najbardziej znanym cygańskim dzieckiem, które trafiło do KL Auschwitz-Birkenau, a to dzięki filmowi dokumentalnemu, który rejestruje transport, w którym jedzie dziewczynka. Jej charakterystyczna twarz i owinięta chustką głowa w szczelinie odsuniętych drzwi, w wagonie oznakowanym „74 pers.” to z jednej strony ikona historii Zagłady Romów, z drugiej zaś – bohaterka bodaj najczęściej udostępnianego filmu z deportacji, zachowanego w oryginale z 1944 r. (Westerbork, Auschwitz, Yad Vashem, Waszyngton itd.).
Drugi wątek upamiętnienia – to sfera znacznie mniej eksploatowana – dźwięk. Muzeum Miejsce Pamięci KL Westerbork obrało za swój cel, aby wciąż na nowo, bez przerwy, w dzień i noc – odczytywać nazwiska osób więzionych w obozie i deportowanych na śmierć. Autor koncepcji architektoniczno-muzealniczej wybrał do tego celu wagon towarowy, jako symbol deportacji. Pod wagonem zamontowane są głośniki, z których słychać, jak lektor odczytuje kolejno, alfabetycznie, nazwiska wszystkich deportowanych osób.
Data odsłonięcia
16.06.1992
Adres
Westerbork obóz – Sterrenwacht, 9433 Zwiggelte, Holandia, kampwesterbork.nl (Voormalig Kamp Westerbork)
Lokalizacja
- Pomnik 102.000 kamieni
52°54’58.5″N 6°36’30.6″E
- Wagon z nazwiskami
52°55’00.6″N 6°36’23.4″E
Materiały
Film dokumentalny – Settela Steinbach, 8’06’’: https://www.youtube.com/watch?v=icP4Axzz9rY&t=490s
Herinneringscentrum Kamp Westerbork: http://www.westerbork.nl
Informacje o obozie oraz pomniku Westerbork: http://www.gedenken-in-benelux.de
Pflock, Andreas: Am anderen Ende der Rampe von Auschwitz – Polizeiliches Durchgangslager Westerbork, in: Ders.: Auf vergessenen Spuren. Ein Wegweiser zu Gedenkstätten in den Niederlanden, Belgien und Luxemburg Bonn 2006.
Schwarz, Fred: Züge auf falschem Gleis, Wien 1998.
Wagenaar, Aad: Settela. Het meisje heeft haar naam terug, Hilversum 2007.
Galeria
