Komańcza (grób)
Tło historyczne
W latach 1942-43 w okolicach Komańczy miało miejsce co najmniej kilka mordów na grupach Cyganów, m.in. w Komańczy, Kulasznem, Niebieszczanach, Rzepedzi, Szczawnem (37 osób zamordowano jesienią 1941 w zakolu rzeki Osławy), Zagórzu, Zasławiu, Wielopolu, Lutowiskach i in. Część ofiar, pochowanych początkowo w miejscach egzekucji, po wojnie została ekshumowana i przeniesiona do zbiorowego grobu ofiar niemieckiej polityki nazistowskiej – na Cmentarzu Centralnym w Sanoku (np. z Zagórza i Wielopola). Inni, jak ofiary obozu w Zasławiu – zostali pochowani w zbiorowych dołach-grobach. Jeszcze inni, np. rodziny mieszkające w poszczególnych wsiach, zagnani na miejsca egzekucji w terenach oddalonych od wsi, w lasach – zostali tam do dnia dzisiejszego. O niektórych miejscach pochówków zapomniano, o innych – jak w Komańczy – pamięć trwa do dnia dzisiejszego.
W samej Komańczy przed II wojną światową, prócz Żydów i Łemków – żylo ponad 60 Cyganów, zżytych z miejscową ludnością, muzykujących i tudniących się kowalstwem. Mieszkali przy jednej uliczce, ale nie byli wyizolowani od reszty społeczności.
Połowa z nich (26 lub 28 osób) została zastrzelona w dolinie potoku Piwnego w sierpniu 1943 r., na tym samym miejscu ich pochowano. Zamordowano wówczas wszystkich starszych, kobiety i dzieci. Mężczyźni pracowali poza wsią.
Opis upamiętnienia
Przy leśnej ścieżce (także jako przystanek nr 16 – Ścieżki przyrodniczo-historycznej po Komańczy) na obrzeżach Komańczy w kierunku na Prełuki, znajduje się niewielka mogiła, na której położono wstępnie ociosany kamień (podobny do prefabrykatu przeznaczonego na macewy), otoczona ręcznie kutym ze stalowych prętów łańcuchem.
Od lat na grobie leżą interesujące atrybuty, pozostawione przez turystów: dziecięce rękawice, plastikowa figurka misia, zwierzęca kość, gwiazdka oraz zardzewiały i wygięty, duży kuty gwóźdź oraz pojawiają się długie cerkiewne świece wotywne, znicze i sztuczne kwiaty.
Napisy
Na grobie nie ma napisów, ale w bliskości znajduje się tablica informacyjna przybliżająca dzieje Cyganów w Komańczy i okolicy. Na tablicy widnieje także ciekawa fotografia zespołu folklorystycznego Łemko-Roma (ЛЕМКО-РОМА).
Data odsłonięcia
nieznana
Inicjator
Lokalna społeczność
Adres
Dolina Piwnego, Komańcza
Lokalizacja
49°20’10.9″N 22°04’56.0″E
tu zaparkuj samochód – trzeba podejść pieszo 300 m z tego miejsca: 49°20’15.1″N 22°04’45.3″E (szlak czerwony i niebieski; za strumykiem dróżka leśna na prawo i lekko w dół)
Galeria
