Lackenbach (pomnik)
Tło historyczne
W listopadzie 1940 r. utworzono w Lackenbach obóz prewencyjny dla Cyganów, a jego liczebność wahała się między 200 a 900 osób. Obóz rozciągał się od dzisiejszego pomnika aż po cmentarz. Pomimo trudnych warunków i braku możliwości odmowy pracy oraz deportacji do właściwych obozów koncentracyjnych – Lackenbach nie został uznany „obozem”, ale „środkiem zapobiegawczym przed przestępczością”, wyłącznie miejscem prewencyjnej pracy dla ludzi aspołecznych. Część obozu służyła jako przejściowy obóz jeniecki dla Żydów.
Początkowo więźniowie pracowali wyłącznie na terenie obozu, np. w polu lub tartaku, później niemal wyłącznie przy budowie dróg i autostrad, umocnień, mostów itd.
Od wiosny 1941 r. w obozie gwałtownie przybywało więźniów, m.in. dzieci, największą liczbę osadzonych osiągnął 1 listopada 1941 r. – 2335 osób. Między 1940 a 45 r. zginęło 237 osób; duże żniwo zebrały np. kilkakrotne epidemie tyfusu.
Końcem 1941 r. blisko 1000-2000 (źródła podają różną liczbę) więźniów z Lackenbach (a także i innych obozów – w sumie 5000 osób) zostało przewiezionych do getta łódzkiego, gdzie wyznaczono dla nich raptem 19 177 m2: 15 budynków o 545 izbach. Więźniowie Lackenbach, którzy zostali deportowani do Zigeunerlager w Litzmannstadt Ghetto – i przeżyli mimo głodu i chorób – trafili do obozu Kulmhoff (w Chełmnie nad Nerem), gdzie zostali zagazowani. Podobny los spotkał Cyganów, którzy z Lackenbach zostali wywiezieni do Auschwitz.
Liderem austriackich Romów, który ogromny nacisk kładzie na pamięć i edukację dotyczącą zagłady Romów, jak również z inicjatywy którego powstały miejsca pamięci o austriackich Romach w getcie Litzmannstadt oraz w obozie Kulmhoff był zmarły w 2016 r. Rudolf Sárközi.
Opis upamiętnienia
Pomnik tworzą bazaltowe, wielkie kamienie, częściowo pokryte mchem.
Ideą pomnika jest nie tylko pamięć o deportacji Romów, ale również o ich życiu codziennym w obozie Lackenbach. W ramach robót przymusowych pracowali oni z podobnym materiałem – ciężkimi kamieniami przy budowie dróg; często umierali podczas ponadludzkiej pracy przy obróbce kamieni.
Zielony nalot na kamieniach ma symbolizować siłę przetrwania, która była potrzebna, aby Cyganie jako społeczeństwo przetrzebione przez wojnę – przetrwali.
Pomnik znajduje się mniej niż 200 m od dawnego Zigeunerlager, przy skrzyżowaniu dróg Ritzinger i Bergstrasse. Po samym obozie nie ma śladu.
Napisy
Sie mussten leiden und sterben nur, weil sie anders waren. // Hier stand in der Zeit von 1940-1945 das von den Nationalsozialisten errichtete Zigeunerlager. / Hier starben hunderte unter Qualen und Entbehrungen. / Von hier aus wurden einige Tausend Zigeuner in Vernichtungslager deportiert. // Gewidmet vom Land Burgenland
(Musieli cierpieć i umrzeć tylko dlatego, że byli inni. Tu, w latach 1940-1945, stał obóz cygański, zbudowany przez narodowych socjalistów. Tutaj setki ludzi ginęły w mękach i niedostatku. Stąd kilka tysięcy Cyganów deportowano do obozów zagłady. Fundator – Kraina Burgenland)
Data odsłonięcia
10.06.1984
Artysta
Matthias Szauer
Inicjator
Wspólnota Obozu Auschwitz (Stowarzyszenie Ocalałych) – Lagergemeinschaft Auschwitz (Vereinigung der Überlebenden)
Adres
Lackenbach, skrzyżowanie dróg Ritzinger i Bergstrasse
Lokalizacja
47°35’32.3″N 16°28’00.3″E
Materiały
Martin Pollack, Nie ma tablicy pamiątkowej dla Romów. Pamięć i milczenie w Burgenlandzie, Studia Romologica, 2012, nr 5, s. 243-251 –> ZOB. TUTAJ
Adam Bartosz, Cygański obóz w Litzmannstadt Getto. Pamięć Zagłady, Studia Romologica, 2012, nr 5, s.253-256 –> ZOB. TUTAJ
Galeria
