Łódź – kuźnia (pomnik, wystawa)
Zob. też Łódź (tablica) – cmentarz żydowski
Zob. też. Łódź (mural) – Dzieci Bałut
Tło historyczne
W dniach 5-9 listopada 1941 r. Niemcy przywieźli do getta w Łodzi 5 007 Romów pochodzących głównie z Burgenlandu (Austria). Było to 1 130 mężczyzn, 1 188 kobiet i 2 689 dzieci (zachowała się dokładna dokumentacja transportów z danymi personalnymi). Romów skoncentrowano w specjalnie do tego celu utworzonym obozie cygańskim (Zigeunerlager) na terenie łódzkiego getta. Z terenu getta wydzielono 15 budynków o 543 izbach i otoczono dodatkowym pasem drutów kolczastych, oddzielając je od reszty getta. Warunki pobytu w zagęszczonym ponad miarę obozie były tragiczne, o wiele gorsze niż w reszcie getta. Po kilku tygodniach wybuchła epidemia tyfusu plamistego i w ciągu siedmiu tygodni zmarło ponad 700 osób, najwięcej dzieci. Zostali pochowani w dwóch kwaterach na miejscowym cmentarzu żydowskim. Chorych zabijano w komorze gazowej, w pobliskim obozie w Chełmnie nad Nerem. Ostatecznie pozostałych przy życiu ok. 4 300 Romów zagazowali Niemcy w dniach 5-12 stycznia 1942 roku. Zigeunerlager w Łodzi został zlikwidowany. Był to największy po Birkenau obóz zagłady dla Cyganów w Europie. Mieścił się w kwartale ulic Brzezińskiej, Towiańskiego, Sikawskiej, Głowackiego (obecne nazwy ulic: Wojska Polskiego, Starosikawska, Westerplatte, Głowackiego). Wykonane przez Niemców zdjęcia przedstawiające fragmenty Zigeunerlager oglądać można na wystawie poświęconej martyrologii mieszkańców Łodzi. Mieści się ona w Muzeum Martyrologii i Walki (oddział Muzeum Tradycji Niepodległościowych) znajdującym się w ocalałych resztkach więzienia w dzielnicy Radogoszcz, w którym więziono Polaków w czasie okupacji niemieckiej.
W 2009 r. budynek dawnej kuźni na terenie Getta Litzmanstadt zaadaptowano do celów ekspozycyjnych. Wystawa prezentuje dzieje getta i znajduje się pod opieką Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi.
Opis upamiętnienia
W styczniu 2004 roku z inicjatywy władz miasta Łodzi zorganizowano uroczystość upamiętniającą zagładę Zigeunerlager. Na ścianie stojącego do dziś budynku kuźni, istniejącej na terenie Zigeunerlager (obecna ul. Wojska Polskiego nr 84) wmurowano metalową tablicę pamiątkową z trójjęzycznym napisem: polskim, romskim, angielskim.
Od tego czasu corocznie 12 stycznia, w rocznicę wyjazdu ostatniego transportu więźniów getta łódzkiego do obozu Kulmhof am Nehr (w Chełmnie nad Nerem) odbywają się przy tej tablicy manifestacje pamięci z udziałem Romów i władz miasta.
Napisy
Polski:
TU, W KWARTALE ULIC WOJSKA POLSKIEGO, / WESTERPLATTE, SIKAWSKIEJ I GŁOWACKIEGO / OD 5 XI 1941 R. DO 12 I 1942 R. ISTNIAŁ OBÓZ / DLA CYGANÓW (ZIGEUNERLAGER) / WŁADZE HITLEROWSKIE ZAMKNĘŁY W NIM / OKOŁO 5 000 ROMÓW PRZYWIEZIONYCH Z AUSTRII. / WSKUTEK CHORÓB I ZABÓJSTW ZMARŁO PONAD 600 / WIĘŹNIÓW. POZOSTAŁYCH OK. 4 300 MIESZKAŃCÓW / W DNIACH OD 5 DO 12 I 1942 R. ZAGAZOWANO W OBOZIE / ZAGŁADY W CHEŁMNIE NAD NEREM.
Romski:
MASKARAL ANDE BUT DROMA: / WOJSKA POLSKIEGO, WESTERPLATTE, SIKAWSKIEJ I GŁOWACKIEGO / KATAR O 5 XI 1941 BERŠ ŽI KA O 12 I 1942 BERŠ SAS / KOTE ROMANO LAGERI (ZIGEUNERLAGER). / MANUŠ HITLEROSKE PHANDADE ANDE 5 000 ROMEN / KATAR O UNGRO / TAJ ANDAJ AUSTRIA. KOTAR O NASVALIMO, O MUDARIMO / MULE O PRAL 600 MANUŠ. / SO ASILE KARING 4 300 MANUŠ ANDO DIES MAŠ KAR / O 5 ŽI KO 12 I BERŠ O / NIAMCO MUDARDAS ANDO GAZO KADO SAS ANDO / LAGERI CHELMNO PAŠ O PAI NER.
Angielski:
AT THIS SITE, NAZI AUTHORITIES ESTABLISHED / A CAMP FOR GYPSIES / (ZIGEUNERLAGER) IN AREA BORDERED BY / WOJSKA POLSKIEGO, WESTERPLATTE,
SIKAWSKA AND GŁOWACKIEGO STREETS / OF THE 5 000 ROMA MEN, WOMAN AND CHILDREN / DEPORTED FROM AUSTRIA AND INCARCERED HERE / BETWEEN NOVEMBER 5, 1941 AND JANUARY 12, / 1942 OVER 600 DIED FROM DISEASES / IN THE DEATH CAMP AT CHELMNO UPON NER (KULMHOF) / DURING THE WEEK OF JANUARY 5 TO 12, 1942.
Data odsłonięcia
2004
Adres
ul. Wojska polskiego 84, Łódź
Lokalizacja
51°47’11.9″N 19°28’06.0″E
Materiały
Kuźnia Romów w Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi
Galeria
