Wien (pomnik, Franklinstrasse)
Tło historyczne
Wiedeńska dzielnica 21. Przyciągała Cyganów różnych grup już wcześniej, jednak zarejestrowano, że w 1920 r. napłynęło do niej wielu Romów, zwłaszcza węgierskich Lowarów, trudniących się handlem końmi. Lata przedwojenne i początek II wojny światowej stał się dla Romów i Sintów okresem, podczas którego coraz bardziej ograniczano ich prawo do swobodnego poruszania się, zatem ich obecność w Wiedniu sprowadzała się niemal wyłącznie do okolicy Bruckhaufen we Floridsdorf. W 2001 r. miasto nadało nazwy trzem miejscom, związanym z Romami i Sinti: „Romaplatz”, „Sintiweg”, „Lovaraweg”. Znajdują się one blisko Starego Dunaju i stanowią teren rekreacyjny, dostępny dla odpoczywających na świeżym powietrzu.
Większość Romów i Sintów, przebywających przed wojną w Wiedniu została deportowana i zabita. Nazwy: Droga Sintów, Droga Lowarów czy Plac Romów odnosi się do obecności na tym terenie Cyganów w okresie poprzedzającym ich zagładę i stanowi również rodzaj upamiętnienia.
Popularnym wśród Romów i Sintów miejscem spotkań wędrownych taborów był Stary Dunaj. Także w latach powojennych, napływowi Romowie koczowali w tym rejonie, np. po przeciwnej stronie starorzecza, w okolicy kompleksu sportowego Ringelseeplatz (np. Romowie z b. Jugosławii w 1956 i in.). W 1963 r. na miejscu koczowisk postawiono szereg budynków szkolnych.
W 2016 r. Willi Silvester Horvath, Lowar, w porozumieniu z kilkoma stowarzyszeniami romskimi, rozpoczął starania o postawienie we Floridsdorfie pomnika. Ostatecznie stanął on przy Franklinstraße, blisko skrzyżowania z Prißnitzgasse, co miało miejsce w roku 2018. Uroczystość odsłonięcia steli, która w swej formie przypomina bardziej tablicę informacyjną niż pomnik – odbyła się przy udziale m.in. Nuny Stojki (córki zmarłej w 2013 r. artystki Ceiji Stojki, znanej z podejmowanej przez nią w malarstwie tematyki Holokaustu), natomiast oprawę muzyczną zapewniła grupa Amenza Ketane, której gwiazdą jest Hojda Stojka, syn wspomnianej Ceiji.
Opis upamiętnienia
Stela znajduje się na pasie zieleni przylegającej do części deptaka Franklinstraße. Jest to metalowy cokół w formie wąskiej płyty (blachy), nieznacznie rozszerzający się u dołu dla stabilności (widoczne z boku). Na czarnej tablicy spodniej umocowana jest – również metalowa – tablica z tekstem w jęz. niemieckim i angielskim. Tablica owa posiada charakterystycznie zagięty w dół prawy, górny róg.
Tablica, chociaż nie jest typową planszą informacyjną, nie stanowi również modelowej formy upamiętnienia. Brak jej charakteru pomnika, przypomina raczej efekt pracy firmy reklamowej niż miejsce pamięci, jednak intencje inicjatorów były jak najbardziej memorialne, co zresztą zaznaczono w napisie. Zapewne tego skojarzenia trudno uniknąć, patrząc na reprodukcję fotografii z 1960 r., umieszczoną pod tekstem – cygańskich wozów na placu Ringelseeplatz.
Prawdopodobnie inicjatorzy nie dość dobrze wytłumaczyli realizatorom, że ma ona upamiętniać tych Sintów i Romów, którzy zginęli podczas II wojny światowej, nie zaś tych (z zupełnie innych grup), którzy napłynęli do Austrii z południowo-wschodniej Europy w latach 50. i 60. XX w. i żyli po przeciwnej stronie Starego Dunaju, w okolicy, gdzie postawiono tablicę.
Napisy
Niem.
Um 1920 wanderten Lovara-Roma, vorwiegend Pferdehändler aus Ungarn, in den Raum Wien ein und ließen sich am Mühlschüttel in Floridsdorf nieder. Wir erinnern an die Opfer der NS-Zeit aus den Reihen der Floridsdorfer Lovara-Roma und der Sinti vom Bruckhaufen. Der Ringelseeplatz war bis in die frühen 1960er-Jahre ein wichtiger Treffpunkt und Ort des Zusammenlebens für durch Österreich ziehende Roma, Lovara, Sinti und Schausteller-Familien.
Ang.
In 1920 some members of the Lovara-Roma group, predominantly horse traders, immigrated from Hungary to Vienna and settled in the Mühlschüttel area in Floridsdorf. We commemorate the Lovara-Roma from Florisdorf and Sinti of Bruckhaufen who were victims of the Nazi terror. The Ringelseeplatz was the site of temporary encampments and an important meeting place where Roma, Lovara, Sinti and exhibitors travelling through Austria met mingled.
Tłum.
W 1920 r. niektórzy członkowie grupy Lovara-Roma, głównie handlarze końmi, wyemigrowali z Węgier do Wiednia i osiedlili się w rejonie Muhlschuttel we Floridsdorf. Upamiętniamy Lovara-Roma z Florisdorfu i Sinti z Bruckhaufen, którzy byli ofiarami nazistowskiego terroru. Ringelseeplatz był miejscem tymczasowych obozów i ważnym miejscem spotkań, w którym spotykali się Romowie, Lovara, Sinti i wystawcy podróżujący przez Austrię.
Data odsłonięcia
15.06.2018
Inicjator
Willi Silvester Horvath
Adres
Franklinstraße, pas zieleni blisko nr 24, Wiedeń
Lokalizacja
48°15’15.9″N 16°24’12.2″E
48.254404, 16.403377
Galeria
Francklinstraße:
Romaplatz:
Sintiweg:
