Zagórz
Zob. też Sanok (mauzoleum)
Tło historyczne
Na podstawie przeprowadzonego w 1932 r. spisu ludności Wielopola, dzisiejszej dzielnicy Zagórza, wiadomo, że mieszkało tam wówczas czternastu Cyganów (w dokumentach archiwalnych znajdują się ich nazwiska). Byli to Cyganie osiedleni.
W 1941 r. w Zagórzu gestapo rozstrzelało 3 Cyganów z Wielopola (Antoniego, Feliksa i Henryka Huczków). W maju następnego roku, w wyniku donosu o kradzieży ziemniaków z pola, rozstrzelano kolejnych 5 osób, mieszkających w wielopolskim lesie (na Długim). Zidentyfikowano tylko dwoje z nich: Grzegorza Siwaka Hrynia oraz jego matkę, która sama zgłosiła się do egzekucji. Pozostali przy życiu Romowie z Wielopola zostali wyrzuceni ze wsi przez banderowców w 1946 r. Ich domy spalono.
Ekshumacja ciał pomordowanych odbyła się w 1961 r. Szczątki przeniesiono do zbiorowej mogiły ofiar wojennych na Cmentarzu Centralnym w Sanoku, przy ul. Rymanowskiej.
Z wielopolskich Cyganów przeżyli (lecz ich dalsze losy nie są znane): Andrzej Dymytrak – ur. 1891, Stanisław Dymytrak – ur. 1927, Ewa Huczko-Siwa – ur. 1906, Antonina Kujbida – ur. 1913, Józef Petela – ur. 1909 (prawdopodobnie nie-Rom), Ewa Siwak – ur. 1935, Maria Huczko – ur. w 1939.
Wiadomo również o innych rozstrzelaniach przez Schutzpolizei, żandarmów i gestapowców, np. 20 niezidentyfikowanych Cyganów w 1941 r. w Zagórzu. Ogółem w zbiorowej mogile ofiar faszyzmu w Sanoku spoczywa co najmniej 28 Cyganów. Na grobie wypisane są nazwiska pomordowanych (Polaków), wśród nich nie ma nazwisk Cyganów. Także na tablicy informacyjnej brak adnotacji o przeniesionych tam szczątkach Cyganów.
Nazwiska zidentyfikowanych ofiar
Maria Dymytrak-Huczko-Siwak – ur. 1882
Feliks Siwak – ur. 1909
Grzegorz Hrynio Siwak – ur. 1917
Antoni Huczko – ur. w 1898
Teodor Siwak – ur. w 1909
Bazyli Siwak – ur. w 1919
Materiały
J.T., Nie masz już Cyganów, „Verbum. Miesięcznik parafii pw. Wniebowzięcia N.M.P. w Zagórzu”, 28 maja 2006, nr 5(30)/2006, s. 10-11; on-line: http://www.parafia-zagorz.pl/verbum/30verbum-preview-pages.pdf
