Argelès-sur-Mer (pomnik)

Tło historyczne

W pełnym dzisiaj turystów południowo francuskim Argelès-sur-Mer, wówczas niespełna trzytysięcznej wiosce rybackiej, rząd francuski lobbowany przez ówczesnego ministra spraw wewnętrznych, Marxa Dormoy’a, założył w lutym 1939 r. obóz, przeznaczony przede wszystkim dla uchodźców zza Pirenejów (tzw. retirada), pod koniec hiszpańskiej wojny domowej (wojna zakończyła się 1.04.1939 r.). Ogółem przez obóz przeszło ok. 220 000 osób.

Pierwsi internowani mieszkali pod prowizorycznymi namiotami bez dostępu do słodkiej wody. Dopiero po kilku miesiącach pomiędzy plażą a mokradłami wybudowano baraki, jednak warunki nadal były trudne.

W połowie 1940 r. większość Hiszpanów opuściła już obóz, a w obozie, zwany przez administratorów „obozem na plaży” zostali nomadzi i Żydzi. Wiadomo, że 20 czerwca 1940 r. transport Cyganów został wysłany do obozu Rivesaltes. Końcem października 1940 r. przedstawiciel Międzynarodowego Czerwonego Krzyża, Alec Cramer podał, że na 12 046 internowanych – 382 osoby to „koczownicy pochodzenia francuskiego, prawie wszyscy to sprzedawcy obwoźni, którzy żyli w Alzacji i zostali wygnani przez okupacyjne władze niemieckie”. W styczniu 1941 r. nadal na terenie obozu przetrzymywanych było 336 koczowników, jednak już pod koniec tego roku internowanych przeniesiono do obozu Barcarès (rozwiązanego w lipcu 1942 r.), a następnie do Rivesaltes, dalej do Saliers-Arles.

Ernestine HOFFMANN mówi:

Kiedy wybuchła wojna, wyjechaliśmy ze Strasburga, po którym zwykliśmy krążyć. Moi rodzice byli w więzieniu i znalazłam się sama z moimi dziećmi w Limoges. Mój ojciec, Adolphe, zmarł w więzieniu. Dwie osoby z mojej rodziny przybyły, aby mnie zabrać ze sobą do Lyonu, gdzie było wielu Manuszów alzackich (Manouches d’Alsace). Potem zostaliśmy zabrani do obozu Argelès. Pamiętam, jak może podniosło się i zalało obóz. Trzeba było trochę uciec w stronę wioski, a kiedy skończyła się powódź, wróciliśmy do obozu. Mój teść, Gustaw Hoffmann, zginął w tym obozie. Wkrótce przeniesiono nas z całą rodziną do obozu Rivesaltes. Mój mąż został zarekwirowany przez Niemców do przymusowej pracy. Pracował w kopalni. A potem uciekł z miejsca, w którym pracował i wrócił do Lyonu. Kiedy dowiedziałam się tego od Manuszy, którzy właśnie przybyli do obozu, uciekłam z obozu Rivesaltes z dwójką moich dzieci i pojechaliśmy do Lyonu. Tam przez jakiś czas mieszkaliśmy w mieszkaniu. Razem z innymi Manuszami zebraliśmy się w jednej dzielnicy.

Według Serge’a Karsfelda w okresie od października 1940 do lipca 1941 r. w tym obozie zmarło 14 Cyganów z rodzin Adel, Hoffmann, Reinhardt, Weiss i Winterstein (źródło: http://memorialdesnomadesdefrance.fr/camp-dargeles-sur-mer-pyrenees-orientales-1939-1941/)

Opis upamiętnienia

Tuż przy plaży znajduje się pomnik poświęcony retiradzie hiszpańskiej. Obok niego – stoi tablica z informacją o obozie Argelès – brak informacji o Cyganach.

Podczas naszej wyprawy nie znaleźliśmy pomnika, na którego inskrypcji wyraźnie są wspomniani nomadzi. Znajduje się on nieco dalej na północ, na cmentarzu hiszpańskim. Poniższe fotografie tego pomnika pochodzą ze strony internetowej: http://memorialdesnomadesdefrance.fr/camp-dargeles-sur-mer-pyrenees-orientales-1939-1941/)