Leonberg (pomnik) • NA BISTER

Tło historyczne

Od wiosny 1944 r. do kwietnia 1945 r. w górnej części Seestraße mieścił się obóz koncentracyjny SS – jako obóz satelicki alzackiego KL Natzweiler-Struthof. Został zabezpieczony drutem kolczastym i wieżami strażniczymi. W barakach zatrzymano więźniów z 24 krajów europejskich, głównie z Polski, ZSRR, Francji, Węgier, Bałkanów i Niemiec. Wielu więźniów stanowili Żydzi, ale byli również Sinti i Romowie. Początkowo mieszkało tu i pracowało kilkuset więźniów, pod koniec wojny ponad 3000.

Więźniowie pracowali prawie wyłącznie dla Presswerk Leonberg, spółki należącej do Zakładów Messerschmitt AG w Augsburgu – w tunelu, który zbudowali.

W kwietniu 1945 r. z obozu usunięto maszyny z powodu zbliżających się żołnierzy francuskich. Na Blosenberg – drugim końcu obozu – zorganizowano grób masowy dla więźniów, którzy zginęli w katastrofalnych warunkach więzienia i pracy.

W mieście istnieje szlak historyczny – szlak pamięci ofiar obozu.

Opis upamiętnienia

Przy wejściu do tunelu znajduje się pomnik poświęcony ofiarom KL Leonberg. Składają się na niego dwie konstrukcje ze stali kortenowskiej: 25-metrowa ściana z 3000 nazwisk na 15 panelach (3×1,5 m każda) oraz tablice, wiszące na specjalnej konstrukcji stalowej, na których także wyryto nazwiska więźniów. Te ostatnie wykonały pod okiem artysty Johannesa Karesa – dzieci i młodzież podczas warsztatów upamiętniających ofiary obozu.

Wśród nazwisk, wyciętych na wylot w wielkich panelach stali, można znaleźć nazwiska Sintów i Romów (np. Gottlob Reinhardt), jednak na pomniku w inny sposób nie jest podkreślona ich obecność w obozie. Taka zresztą jest koncepcja pomnika – wszystkie nazwiska, jak więźniowie, zostały zrównane, nie wiadomo jakiej kto jest narodowości, wiadomo tylko, że pochodzili z 24 krajów.

Na pierwszym panelu znajdują się napisy w językach polskim, niemieckim, włoskim i francuskim („Nie mieli imion i nazwisk, byli tylko numerami: / ponad 3000 mężczyzn z 24 państw Europy, / wywiezieni przez faszystów, / wydani na pastwę SS w obozie koncentracyjnym w Leonbergu, / 1944/45 zmuszeni przez firmę Messerschmitt do pracy / przy produkcji myśliwca ME 262, / pracowali dwanaście godzin na dobę, siedem dni w tygodniu. / W obozie koncentracyjnym w Leonbergu zmarło 398 więźniów, / w obozach śmierci i marszach śmierci znacznie więcej.). Na ostatniej tablicy, podane są także nazwiska 16 więźniów gestapo i pracujących poza obozem oraz napis w języku niemieckim: „Und hunderte, deren namen wir nicht kennen” (‘I setki, których nazwisk nie znamy” )…

W starym tunelu, w którym mieściły się warsztaty Messerschmitta, znajduje się także wystawa poświęcona historii obozu, jednak jest to inicjatywa prywatna stowarzyszenia i rzadko można ją zobaczyć (nam się nie udało).