Lety u Písku (wystawa)

Tło historyczne

Początkowo, od 8.08.1940 r., obóz w Letach był obozem pracy, później (1.01.1942) funkcjonował jako obóz koncentracyjny. Od sierpnia 1942 r., w wyniku przeprowadzonego dwa miesiące wcześniej spisu Cyganów na terenie Protektoratu Czech i Moraw, obóz przeznaczono wyłącznie dla „Cyganów, cygańskich mieszańców i osób żyjących po cygańsku”. Zajmował przestrzeń ogrodzonych 66 arów oraz dodatkową, 11,2 ara nieogrodzonych pól.

2.08.1942 do obozu przywieziono pierwszą grupę 66 Cyganów. Napływ był tak duży, że 15.08. zarejestrowano w obozie już 1145 osób. 2.12.1942 z Let odjechał pierwszy transport więźniów do obozu w Auschwitz. W tym czasie w obozie panowała już epidemia tyfusu, skutkująca dużą umieralnością.

W sumie w obozie zmarło 30 mężczyzn, 48 kobiet, 3 chłopców, 4 dziewczęta oraz 241 dzieci poniżej 14 roku życia. Zmarłych początkowo chowano na cmentarzu w pobliskich Mirowicach (174 osoby). Kiedy epidemia sięgnęła zenitu a miejsce na cmentarzu zostało wyczerpane, podjęto decyzję o pochówku w pobliżu obozu. Od 18.1.1943 zmarłych chowano na prowizorycznym cmentarzu w Letach.

Pomimo dużej umieralności ludzi, żyjących w bardzo trudnych warunkach, w przeludnionych tymczasowych barakach, nie zaniechano transportu więźniów do Auschwitz. Największa deportacja miała miejsce 4.05.1943 r. Przewieziono wówczas 307 osób.

Dzięki dokumentacji żydowskiego lekarza wiadomo, że w obozie w Letach urodziło się 36 dzieci: 13 chłopców i 23 dziewczynek.

W latach 70. XX w. na miejscu obozu wybudowano zakład hodowli świń, którego wielkość kilkakrotnie przekraczała wielkość obozu. Lokalizacja chlewni wywołała i wciąż wywołuje ogromne emocje i sprzeciw. Świniarnia istnieje do dnia dzisiejszego.

Końcem lat 90. wykiełkowała idea postawienia w Letach pomnika oraz specjalnej ekspozycji. W odsłonięciu pomnika 13.05.1995 uczestniczył prezydent Vaclav Havel.

W 2009 r. pomnik w Letach przejęła instytucja pn. Památník Lidice, opiekująca się 3 ważnymi dla historii Czech miejscami pamięci (Lidice, Lety, Ležáky). Rok później w pobliżu pomnika zrekonstruowano baraki i otwarto dla zwiedzających wystawę planszową z historią obozu w Letach i romskiej zagłady w Czechach. Przeciwko temu protestowały stowarzyszenia romskie w Czechach, które uważają, że historia romskiej zagłady nie jest przedstawiona a wystawie w sposób rzetelny. Wystawę opracowano we współpracy z Miejscem Pamięci Terezin i Muzeum Romskiej Kultury w Brnie.

Protesty wywołuje także istnienie chlewni, której zamknięcie obiecywały kolejne rządy, zwłaszcza po oficjalnym proteście w tej sprawie, który został ogłoszony w 2013 r. przez Radę Praw Człowieka ONZ.

Uwaga! Tablica informacyjna o obozie w Letach znajduje się również przy Urzędzie Gminy w Letach, jako Ścieżka edukacyjna przedstawiająca historię obozu leckiego i okolic.

Opis upamiętnienia

W zrekonstruowanych maleńkich barakach obozu w Letach mieści się wystawa planszowa z historii obozu oraz przykładowa rekonstrukcja izby mieszkalnej. Ponadto na zewnątrz można zobaczyć makietę obozu w skali 1:80.