Natzweiler-Struthof (obóz) • NA BISTER

Tło historyczne

Natzweiler-Struthof był jedynym stałym niemieckim obozem koncentracyjnym, utworzonym na terenie Francji. Istniało wiele obozów tymczasowych, przejściowych, izolujących grupy ludzi (np. Romów) przed deportacjami, ale ten, mieszczący się blisko francuskiej wsi Natzwiller (niem. Natzweiler) miał w istocie charakter obozu, analogicznego do tych istniejących w innych krajach okupowanych. Istniał od 21.05.1941 do czasu wyzwolenia przez armię amerykańską 23 listopada 1944 r.

Więziono tu ok. 52 000 osób, z czego blisko 22 000 zmarło z wycieńczenia, niedożywienia, chorób, pobić lub w egzekucjach. Internowani pochodzili z 32 narodowości, m.in. z Francji, Polski, Niemiec, Holandii, Słowenii, Norwegii, Związku Radzieckiego i in. Obóz utworzony został przede wszystkim dla specjalnej kategorii więźniów NN (od niemieckiego tajnego dekretu „Nacht und Nebel”, tj. ‘Noc i mgła’). Byli to w członkowie ruchu oporu, wobec których stosowano często jeszcze okrutniejsze metody niż wobec innych więźniów obozu, najcięższą pracę, mniejsze racje żywnościowe, a ich rodzinom – bez względu na to czy żyli czy umarli – nie wolno było udzielać żadnych informacji.

W 1942 w obozie rozpoczęto badania nad reakcjami organizmów na rozmaite substancje żrące, gazy i szczepionki.

Jednym z najbardziej znanych wątków związanych z obozem Natzweiler-Struthof jest ten, kojarzony z osobą Augusta Hirta, jednego z lekarzy obozowych, który stworzył własną kolekcję szkieletów żydowskich (na Uniwersytecie Rzeszy w odległym o 30 km Strasburgu). Zaopatrywał również instytuty anatomiczne w rozmaite próbki i ludzkie eksponaty. Aby stworzyć kolekcję, jego asystenci wybrali w KL Auschwitz 89 Żydów (60 mężczyzn i 29 kobiet), którzy przez kilka tygodni trzymani byli w odosobnieniu i lepiej karmieni. Transport do Struthof nie przeżyło 3 mężczyzn. Na miejscu po dokonaniu pomiarów kolejno zagazowano ich i wysłano ciała do preparacji. Przez wiele lat udało się zidentyfikować tylko jedną ofiarę, pochodzącego z polski Menachema Teffala, ostatecznie identyfikacja wszystkich więźniów została zakończona, a w 2005 r. upamiętniono je tablicami umieszczonymi w budynku komory gazowej, na cmentarzu żydowskim w Strasbourgu-Cronenbourgu oraz na ścianie Instytutu Anatomii Uniwersytetu w Strasbourgu. Jednak w magazynie Instytutu Medycyny Sądowej jeszcze 9.07.2015 lekarz Raphael Toledano odkrył szczątki ofiar eksperymentów Hirta. Zostały one pochowane 6.09.2015 na cmentarzu w Cronenbourgu.

W roku 1960 r. utworzono na miejscu dawnego obozu Natzweiler-Struthof muzeum. Pięć lat później w jednym z ocalałych baraków udostępniona została ekspozycja, jednak w 1976 r. pożar zniszczył niemal wszystkie eksponaty. W II połowie lat 70. kilkakrotnie zdarzyły się na terenie muzeum akty wandalizmu, kolejną wystawę stworzono w roku 1980. Aktualnie na terenie muzeum znajduje się nowy, betonowy gmach, w którym znajduje się ekspozycja stała dotycząca historii obozu. W barakach na terenie obozu również znajdują się wystawy, m.in. dotycząca eksperymentów medycznych.

Obóz usytuowany był na górskim zboczu. Jak pisze Martin Winstone: „Obóz jest względnie mały, a otaczająca go sceneria perwersyjnie urokliwa” (M. Winstone, „Miejsca Holocaustu w Europie”, Bellona, Warszawa 2017, s. 46.).

Opis upamiętnienia

Romowie są wspominani na wystawach na terenie muzeum raptem kilka razy i to właściwie tylko przy okazji podawania statystyk: na tablicach, które powiadają o liczebności obozu i grupach więźniów (Romowie stanowią 0,6% wszystkich internowanych, dalsze 1,3% stanowią „asocjalni”).

Na jednej z plansz znalazła się kopia tabeli, przybliżającej stan obozu na dzień 31.08.1944 i 30.09.1944. Z 92 Romów końcem sierpnia ich liczba zmniejszyła się do 77 końcem września. Spośród nich 14 zostało deportowanych do innego obozu, jeden zbiegł. W trakcie tego jednego miesiąca żaden Rom nie zmarł śmiercią naturalną, ani nie został zabity.