Poitiers (stela)
Tło historyczne
Obóz w Poitiers (okr. Vienne) został otwarty w październiku 1939 dla uchodźców z Hiszpanii, jednak w grudniu 1940 r. przywieziono do niego 504 Cyganów z Poitou, Maine-et-Loire, Manche i Gironde, a sam obóz zaczęto nazywać cygańskim obozem koncentracyjnym (dokł. „camp de concentration de nomades”), choć bardziej znany jest z nazwy Route du Limoges (‘Droga do Limoges’). W kolejnych miesiącach obóz Poitiers służył także za obóz tranzytowy dla Żydów, na ich drodze do Drancy i komór gazowych. Końcem 1941 roku w obozie, w strasznych warunkach (głód, błoto, robactwo) przebywało blisko 800 osób (w tym 452 nomadów, 322 Żydów i 27 Hiszpanów), mieszkających w 15 barakach o wymiarach 50 x 6 m. W 1942 obóz zostaje przetrzebiony, wyruszają transporty do obozów koncentracyjnych – głównie na terenie Niemiec. Ogółem od kwietnia 1942 do sierpnia 1944 z Poitiers wywieziono ok. 1800 Żydów – w tym 504 dzieci. Tylko jeden transport – nr 8 z 18 lipca 1942 r. w całości został skierowany do Auschwitz. Pozostałe kierunki to Mauthausen, Sachsenhausen, Bergen-Belsen.
Cyganów los potraktował łagodniej. W styczniu 1943 r. stu Cyganów deportowano z obozu Route du Limoges przez Compiegne do Buchenwaldu, ale dalsze 350 osób pod koniec 1943 r. zostało przeniesionych do Montreuil-Bellay. Głód i warunki sanitarne były wyniszczające, jednak kto przeżył do końca wojny – był wolny.
W Route de Limoges imponującej pracy dokonali wespół rabin Elie Bloch katolicki ksiądz Jean Fleury z pomocą siostry zakonnej Cherer oraz współdziałaniem Czerwonego Krzyża. Udało się im uratować z obozu 150 dzieci. Jednak 22 stycznia 1943 r. została aresztowana żona rabina, a po kilku miesiącach w obozie rabin Bloch z żoną i 5-letnią córką zostali wysłani do Drancy, a następnie deportowani do Auschwitz (17 grudnia 1943 r.), gdzie zamordowano ich zaraz po przybyciu.
W Poitiers nadal działał ojciec Fleury. W sierpniu 1944 r., zanim do Poitiers przybył znany z okrucieństwa 950 batalion hinduski SS, opróżnili obóz z reszty więźniów, przeprowadzając ich do St. Joseph College, a w 1945 r., pomimo zakazu władz (obawiających się epidemii tyfusu), wynajął autobusy i przywiózł do Poitiers 96 więźniów z Dachau. Nazwa ulicy przy której rogu znajduje się pomnik upamiętnia postać bohaterskiego kapelana.
196 internowanych, którzy zginęli w obozie, pochowano na cmentarzu Pierre Levée.
Innym, niemal zupełnie wymazanym z pamięci obozem internowania w Poitiers był Chauvinerie Poitiers oraz sąsiadujący z nim Frontstalag 230 (obóz jeniecki), o których istnieniu świadczą jedynie zapisy w wykazach oraz ślady widoczne na zdjęciach satelitarnych. Dopiero w ostatnich kilku latach młodzi badacze usiłują doszukać się materiałów, m.in. z zachowanych zeznań internowanych, jak Leopolda Sédara Senghora, więźnia obozu jenieckiego czy Paulette Manquin. Czy na terenie Chauvinerie Poitiers również przebywali Cyganie – nie mamy jednak pewności.
Opis upamiętnienia
U zbiegu ulic Avenue Jacques Cœur i Rue du Père Jean Fleury znajduje się betonowa stela z dwoma białymi tablicami. Jest to dość masywny prostopadłościan ze ściętymi krawędziami, osadzony na betonowym postumencie w kształcie symetrycznego sześciokąta. Ponieważ pomnik znajduje się powyżej płaszczyzny chodnika, dodatkowo wyrównano teren przez wykonanie 3 stopni, z których dolny jest „dokończeniem” chodnika od strony Rue du Père Jean Fleury, środkowy przybrał kształt trójkąta, a najwyższy dopasowuje się kształtem do postumentu i steli, tworząc trapez.
Na pomniku przykręcono dwie szklane tablice w kolorze bardzo jasnego écru ze złotymi literami (z białymi krawędziami) w prostym, bezszeryfowym kroju, zapisane wersalikami. Dolna tablica jest mniejsza i zapisano na niej inskrypcję uniwersalną dla wszystkich pomników francuskich, upamiętniających II wojnę światową i wydarzenia pod rządami Vichy Została dodana później (16.07.1994). Górna, większa tablica oddaje cześć więźniom, internowanym w obozie nazywanym „Droga do Limoges” (Route du Limoges). Tablice szklane przysłaniają pierwotne, kamienne (zniszczone?).
Napisy
- Górna, jęz. fr.
En ce lieu se trouvait le / «camp d’internement de la route de Limoges». / Du mois de décembre 1940 à la libération, / le 5 septembre 1944, plusieurs milliers d’hommes, / de femmes, d’enfants, juifs ou tsiganes / et des résistants y furent entassés dans des / conditions inhumaines, avant d’être déportés / vers des camps de concentration / et d’extermination nazis.
Tłum.
W tym miejscu znajdował się „obóz internowania Droga do Limoges”. Od grudnia 1940 roku do wyzwolenia 5 września 1944, tysiące mężczyzn, kobiet, dzieci, Żydzi i Cyganie zostali przymusowo stłoczeni w nieludzkich warunkach, zanim deportowano ich do nazistowskich obozów koncentracyjnych i obozów zagłady.
- Dolna, jęz. fr.
La République Françaice / en hommage aux victimes / des persecutions racistes et antisémites / et des crimes contre l’humanité / commis sous l’autorité de fait / dite “Gouvernement de l’Etat Française” // (1940 – 1944) / N’oublions Jamais.
Tłum.
Republika Francuska w hołdzie ofiarom prześladowań i antysemityzmu oraz zbrodni przeciwko ludzkości, popełnionymi za czasów władzy tzw. „Rządu Państwa Francuskiego” w latach 1940-44. Nigdy nie zapomnimy.
Data odsłonięcia
4.09.1985 – stela i tablica górna
16.07.1994 – tablica ogólna
Adres
Róg Avenue Jacques Coeur i Rue du Père Jean Fleury
Lokalizacja
46°34’06.9″N 0°22’24.8″E
Materiały
http://ufacbagnolet.over-blog.com/article-22847932.html
http://www.ajpn.org/internement-Camp-de-la-Route-de-Limoges-477.html
Wszystkie nazwiska internowanych francuskich Cyganów: http://memorialdesnomadesdefrance.fr/
Marthe Cohn, Wendy Holden, “Behind Enemy Lines: The True Story of a French Jewish Spy in Nazi Germany”, Crown/Archetype, Three Rivers Press, New York 2007, p. 304.
Galeria
