Sankt Pantaleon (pomnik)
Tło historyczne
Na terenie miejscowości Sankt Pantaleon w Górnej Austrii mieścił się obóz pracy (5.07.1940-7.01.1941) i obóz cygański (19.01.1941-4.11.1941) St. Pantaleon-Weyer (Arbeitserziehungs- und Zigeuneranhaltelager St. Pantaleon-Weyer). Obóz ograniczał się do magazynu, należącego do karczmarza Geratsdorfera. Unikający pracy, przestępcy oraz tzw. aspołeczni (jeszcze nie Cyganie) pod nadzorem wykonywali prace drenażowe i regulujące. Na przełomie 1940 i 1941 r. lekarz obozowy Alois Staufer zgłosił do Sądu Okręgowego przypadek obozu w Weyer, w którym m.in. zmuszano do pracy nieletnich, dopuszczano się przemocy w stosunku do więźniów, a zdarzały się również przypadki zabójstw. Nakazem Ministerstwa Sprawiedliwości obóz pracy zamknięto, jednak gotowa infrastruktura została wykorzystana niebawem jako miejsce izolacji dla ponad 350 Sintów i niewielkiej grupy Romów austriackich, którzy mieli kontynuować prace drenażowe i in., pomimo, że większość z więźniów stanowiły kobiety i dzieci.
Personel obozu tworzyła żandarmeria i dziesięciu rezerwistów policji. Dowódcą obozu został oficer policji kryminalnej z Linz, a zarządcą SA -Sturmführer Gottfried Hamberger.
Ówczesny lekarz obozowy wśród przyczyn zgonu dzieci i starszych notował m.in. „osłabienie życia”, „załamanie serca”, „degeneracja mięśnia sercowego”.
4 listopada 1941 r. obóz został zamknięty a więźniowie przewiezieni do Lackenbach w Burgenlandzie, skąd następnie do getta łódzkiego i obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.
Sąd Ludowy, działający po wojnie na terenie Austrii, wydał wyroki skazujące dla personelu wielu obozów, m.in. w St. Pantaleon-Weyer, ale w żadnym miejscu nie wspomniano, że byli oni funkcyjnymi w obozie cygańskim. Wyroki mieściły się w granicy od 15 miesięcy do 15 lat, jednak już w kwietniu 1955 r., w 10. rocznicę II Republiki, władze i personel obozów został zwolniony z więzień zgodnie z przysługującą im amnestią.
Opis upamiętnienia
W miejscu, gdzie znajdował się areszt śledczy mieści się pomnik poświęcony więźniom i ofiarom obozu Sankt Pantaleon-Weyer. Plac mieści się tuż przy tablicy wjazdowej do sąsiedniej miejscowości Moosach.
Na łącze mieści się okrągły, wyłożony kamieniem placyk, z umieszczoną centralnie kamienną, okrągłą kolumną. Na kolumnie, powyżej linii wzroku znajduje się rzeźba (odlew mosiężny) pięciu postaci męskich, różnego wzrostu, ustawionych do siebie twarzami w okręgu. Postaci są związane ze sobą wiązką drutów, umieszczoną na zewnątrz okręgu, mniej więcej na wysokości pasa przedstawionych postaci.
Poniżej rzeźby zamocowano także tabliczkę (również mosiężny odlew) z inskrypcją w języku niemieckim.
Na okrągłym polu wokół kolumny położono trzy kamienne ławy, przed kolumną znajduje się kamienna donica w tym samym stylu.
W 2010 r. w Weyer (gm. Haigermoos) Gunter Demnig umieścił ponadto stolpersteine poświęcone więźniom obozu St. Pantaleon-Weyer. Spośród ośmiu potykaczy – sześć poświęconych jest dzieciom, które urodziły się lub/i zmarły w tym obozie.
Napisy
- Tablica na pomniku:
Niem.
Wir erinnern / uns der / Terroropfer / des Lagers / Weyer / 1940-41. // +++ // Nie wieder! / Die Gemeinde / St. Pantaleon
Tłum.
Pamiętamy ofiary terroru obozu Weyer 1940-41. Nigdy więcej! Gmina St. Pantaleon
- Tablica informacyjna:
Von Juni 1940 bis November 1941 bestand in St. Pantaleon-Weyer zuerst ein Arbeitserziehungs- und später ein Zigeunerhaltelager des Reichsgaues Oberdonau. Männliche Internierte wurden als Zwangsarbeit zur Regulierung der Moosach eingesetzt. Hier und im Lager kam z.T. durch Folterungen eine unbekannte Anzahl von Menschen ums Leben, acht Fälle konnten rekonstruiert werden. Über 300 nach Schließungen des Lagers Weyer ins Getto Lodz deportierte meist oberösterreichische Sinti und Roma wurden dort ermordet. Die im Jahr 2000 von der Gemeinde St. Pantaleon geschaffene Gedenkstätte erinnert an die Leiden von Anton Atzelsberger (53) aus Linz, Maria Daniel (5) aus Eggerding, Franz Ennsthaler (50) aus Sierning, Johann Gabauer (53) aus Julbach, Rudolf Haas (1 Monat) aus St. Pantaleon, Ludwig Kriechbauer (36) aus Steyr, Josef Mayer (43) aus Neukirchen/Enknach, Maria Müller (74) aus Hohenbergen und aller anderen Lageropfer. // Verein Erinnerungsstätte Lager Wyer/Innenviertel
Tłum.
Od czerwca 1940 roku do listopada 1941 roku w St. Pantaleon-Weyer istniał obóz, początkowo poprawczy obóz pracy, następnie obóz dla Cyganów Reichsgau Oberdonau. Internowani mężczyźni pracowali przymusowo przy pracach porządkowo-budowlanych w Moosach. Torturowano tu nieznaną liczbę osób (osiem przypadków zostało potwierdzonych). Po likwidacji obozu ponad 300 Cyganów z Górnej Austrii deportowano do łódzkiego getta, gdzie zostali zamordowani [właściwie zamordowano ich w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem – przyp. NG].
W 2000 r. staraniem społeczności St. Pantaleon postawiono pomnik, który upamiętnia cierpienie ofiar, wśród których są: Anton Atzelsberger (53 l.) z Linz, Maria Daniel (5 l.) z Eggerding, Franz Ennsthaler (50 l.) z Sierning, Johann Gabauer (53 l.), Julbach Rudolf Haas (1 miesiąc) z St. Pantaleon, Ludwig Kriechbauer (36 l.) z Steyr, Josef Mayer (43 l.) z Neukirchen/Enknach, Maria Müller (74 l.) i inni. // Stowarzyszenie Pamięci Obozu Weyer.
Nazwiska
Anton Atzelsberger (53 l.) z Linz
Maria Daniel (5 lat) z Eggerding
Franz Ennsthaler (50 lat) z Sierning
Johann Gabauer (53 lata) z Julbach
Rudolf Haas (1 miesiąc) z St. Pantaleon
Ludwig Kriechbauer (36 lat) ze Steyr
Josef Mayer (43 lata) z Neukirchen/Enknach
Maria Müller (74 lata) z Hohenbergen
Data odsłonięcia
24.06.2000
Tablica informacyjna: 2002
Stolpersteine: 2010
Artysta
Dieter Schmidt z Fridolfing
Inicjator
Ludwik Laher – pisarz z St. Pantaleon
Andreas Maislinger – historyk z St. Georgen bei Salzburg
Parafia św. Pantaleona
Opiekunem miejsca pamięci są Gmina St. Pantaleon oraz Stowarzyszenie Verein Erinnerungsstätte Lager Weyer/Innviertel – Mitglied des Mauthausen Komitees Österreich
Adres
Moosach Str. 18, 5113 Roding, Austria
Na granicy St. Panteleon i Moosach
5120 St. Pantaleon-Weyer, Österreich
Lokalizacja
48°00’21.5″N 12°53’55.0″E
48.005977, 12.898608
Materiały
Galeria
