Stolberg (pomnik)
Tło historyczne
2 marca 1943 r. ze stacji w mieście Stolberg przetransportowano do obozu zagłady Auschwitz-Birkenau 5 rodzin Sinti i Romów, w sumie 37 osób, wśród których było 20-23 dzieci. Najmłodszym z nich był Gustaw Wassilkowitsch, który w dniu deportacji nie miał nawet 2 lat.
Wszystkie trzy rodziny spotkał ten sam los, co rodzinę Georga Markowitscha. Georg urodził się w czerwcu 1940 r., zmarł trzy i pół roku później, w grudniu 1943 r. Jego ojciec nie żył już od 5 miesięcy, a 8-letni brat, Stefan, został zabity 7 miesięcy wcześniej. Matka Stefana zmarła miesiąc po swoim najmłodszym synu. Trzy siostry Georga zostały ostatecznie zabite w wieku 12, 17 i 20 lat – w marcu i kwietniu 1944 roku.
W 1995 r. przed stacją kolejową w Stolberg umieszczono drewniane koło, które symbolizowało pozbycie się z miasta 38 Romów. Były tam zapisane także ich nazwiska. Koło, jak się okazało, było upamiętnieniem tymczasowym. W 2010 roku stacja Stolberg, plac kolejowy i ulica Rhenaniastrasse zostały przebudowane, a pomnik usunięty – z powodu przegnicia materiału.
Nowy pomnik ku pamięci deportowanych i zamordowanych rodzin romskich został wzniesiony w roku 2013. Jest to kamienna stela o wysokości ok. 2,70 m, wykonana przez rzeźbiarza w kamieniu, André Hennekena ze Stolberg-Breinig.
Opis upamiętnienia
Kamienna stela zaprojektowana jest tak, aby wykorzystać powierzchnię każdej z 4 stron słupa. Od frontu znajduje się napis „Nie zapomnij” w języku romskim u góry – i po niemiecku na dole. Pomiędzy napisami wyciętymi na jaśniejszych pasach umieszczono napis po niemiecku, informujący o wydarzeniu, które upamiętnia pomnik.
Po bokach znajdują się odpowiednio: po lewej nazwiska Romów ze Stolberg wraz z datą urodzin i śmierci, po prawej tabliczki fundacyjne. Z kolei na ścianie tylnej znajduje się dodana w 2013 r. do pełnej nazwy Gruppe Z końcówka „przeciw zapomnieniu” (niem. Gegen das Vergessen).
Powierzchnia wokół steli wysypana jest drobnymi szarymi kamyczkami, a obrzeże uformowane na kształt okręgu – większymi białymi.
Napisy
Niem.
37 / Stolberger / Roma / wurden / won hier aus / am 2 März 1943 / mit der Bahn / nach / Auschwitz / zur Ermordung / deportiert.
Tłum.
Z tego miejsca 2 marca 1943 r. deportowano 37 Romów ze Stolberga do Auschwitz, na śmierć.
Nazwiska / daty
Rodzina Staniela Lassischa:
Staniel Lassisch, ur. 03.03.1905, zm. 29.06.1943
Żona Stana Lassischa, z domu Todorowitsch ur. 04.03.1907, zm. ??
i ich 5 dzieci:
Toni Lassisch, ur. 23.03.1939, zm. 11.05.1943
Dschuro Lassisch, ur. 28.04.1937, zm. ??
Petra Lassisch, ur. 2.06.1935, zm. 22.07.1944
Stefan Lassisch, ur. 30.05.1932, zm. 30.09.1943
Johann Lassisch, ur. 31.05.1925, zm. 04.04.1943
Petra Lassisch z d. Neditsch, ur. 15.12.1927, zm. ??
Rodzina Stojana Lassischa:
Stojan Lassisch, ur. 17.12.1908, zm. 22.05.1944
Żona Stojana Lassischa z domu Mitrowitsch, ur. 19.12.1908, zm. ??
i ich 6 dzieci:
Mariza Lassisch, ur. 23.03.1939, zm. 02.05.1943
Johann Lassisch, ur. 12.02.1937, zm. 07.07.1943
Berta Lassisch, ur. 22.06.1935, zm. 16.05.1944
Peter Lassisch, ur. 15.01.1933, zm. 20.06.1944
Stefan Lassisch, ur. 19.09.1931, zm. 1943
Stanko Lassisch, ur. 25.01.1929, zm. 01.03.1944
Petra Wassilkowitsch, ur. 07.04.1909, zm. 12.12.1943
Pero Wassilkowitsch, ur. 04.03.1914, zm. ??
Gustav Wassilkowitsch, ur. 08.09.1941, zm. 14.04.1943
Helene Wassilkowitsch, ur. 1939, zm. 19.01.1944
Michael Wassilkowitsch, ur. 21.11.1938, zm. 29. ? 1944
Karoline Wassilkowitsch, ur. 25.06.1936, zm. ??
Rodzina Mitara Markowitscha
Mitar Markowitsch, ur. 15.01.188…?, zm. 02.07.1943
Żona, Anna Markowitsch z domu Staganos, ur. 07.03.1900, zm. 28.01.1944
i ich 5 dzieci:
Georg Markowitsch, ur. 12.06.1940, zm. 29.12.1943
Stefan Markowitsch, ur. 01.08.1934, zm. 01.05.1943
Helene Markowitsch, ur. 20.11.1932, zm. 13.04.1944
Maria Markowitsch, ur. 21.11.1927, zm. 14.03.1944
Stana Markowitsch, ur. 18.06.1924, zm. 14.03.1944
Wasso Jowanowitsch, ur. 07.08.1914, zm. 16.06.1943
Rodzina Lazara Todorowitscha
Lazar Todorowitsch, ur. 15.05.1910, zm. 1944
Żona Rosa Todorowitsch z domu Markowitsch, ur. 07.05.1914, zm. 29.11.1943
i ich 4 dzieci:
Stefan Todorowitsch, ur. 29.03.1940, zm. ??
Stana Todorowitsch, ur. 24.03.1937, zm. 10.05.1943
Anna Todorowitsch, ur. 17.04.1934, zm. 29.03.1943
Maria Todorowitsch, ur. 25.07.1932, zm. 29.11.1943
Data odsłonięcia
1995, nowy pomnik: 2.03.2013 (70. rocznica deportacji)
Artysta
Inicjator
Gruppe Z – „Zukunft ohne Fremdenhass, Faschismus und Krieg; gegen das Vergessen” (stowarzyszenie antyfaszystów ze Stolberg: „Grupa Z – Przyszłość bez ksenofobii, faszyzmu i wojny; przeciw zapomnieniu”; powstała z inicjatywy pokojowej grupy mieszkańców Stolberg)
VVN-BdA Aachen – Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes – Bund der Antifaschistinnen und Antifaschisten (stowarzyszenie antyfaszystów z Berlina, zał. w 1947 r.)
Adres
Gustav-Wassilkowitsch Platz (d. Plac Dworcowy), 52222 Stolberg, Niemcy
Lokalizacja
50°47’39.8″N 6°13’07.4″E
50.794389, 6.218722
Materiały
Gruppe Z: http://gruppe-z-stolberg.de/mahnmal_roma.html
VVN-BdA: https://vvn-bda.de/
Europäischer Kunsthof Stolberg: http://europischer-kunsthof-fzb.de/
Galeria
