Weimar – Buchenwald (pomnik) • NA BISTER

Tło historyczne

Konzentrationslager Buchenwald/Post Weimar początkowo nazywany Konzentrationslager Ettersberg – niemiecki obóz koncentracyjny założony w Ettersberg w pobliżu Weimaru (Turyngia, Niemcy). Działał od lipca 1937 r. do końca wojny.

W obozie koncentracyjnym w Buchenwaldzie, zostało uwięzionych prawie 240 000 osób, z czego co najmniej 50 000 zginęło. Po spisie powszechnym na wiosnę 1939 r. w Buchenwaldzie mieszkało ok. 100 Cyganów, którzy stanowili materiał do badań rasowych. Natychmiast po ich zatwierdzeniu przez Himmlera do Buchenwaldu przesłano kolejnych 600 osób z Dachau, ok. 3000 aresztowanych w austriackim Burgerlandzie.

Trzecia część więźniów nie przetrwała zimy z 1939 na 40. Duża część Cyganów, narażonych na rozmaite odmrożenia podczas częstych aresztów i kar, miała amputowane członki, zmuszani byli do lodowatych kąpieli i długich czuwań na zimnie oraz chłostani. Jeśli nie umierali, „anioł śmierci”, dr Hans Eisele lub dr Wagner mordowali ich zastrzykiem Evipanu. Ci Romowie, którzy wówczas przeżyli w większości zostali zakatowani w kamieniołomach obozu Mauthausen. Niewielka część pozostała w Buchenwaldzie, by jesienią 1942 posłużyć lekarzowi obozowemu jako materiał eksperymentalny w badaniach nad tyfusem.

W kwietniu 1944 do Buchenwaldu przybył transport 900 mężczyzn cygańskich „zdatnych do pracy”, którzy ostatecznie trafili do KL Mittelbau-Dora, by pracować w tamtejszych tunelach/kopalniach. Cyganie, którzy zostali wysłani tuż przez likwidacją Zigeunerlager w Auschwitz-Birkenau do innych obozów – w rzadkich przypadkach ratowali swoje życie, w dalszym ciągu narażeni byli na nieludzkie warunki, zbyt ciężką pracę, głód, choroby oraz – być może częściej niż inni – na chłosty i kary.

Były obóz koncentracyjny Buchenwald, został otwarty w 1958 r. jako Miejsce Pamięci Narodowej Po osłonięciu pomnika żydowskiej (na miejscu dawnego bloku żydowskiego 22) 9.11.1993 roku rozpoczęły się starania o upamiętnienie Romów i Sinti. Pomnik miał stanąć na miejscu cygańskiego bloku nr 14. W listopadzie 1994 r. model pomnika został po raz pierwszy zaprezentowany publiczności.

Opis upamiętnienia

W terenie wydzielonym jako dawny blok 14 artysta ustawił ok. setki niewysokich bazaltowych kolumien. Są rozmieszczone nieregularnie – w części zachodniej stłoczone, we wschodniej coraz to bardziej rozproszone. Autor powiada o nich, że ich układ przynosi niepokój, kojarzy się z niebezpieczeństwem, tonięciem, symbolicznym zniszczeniem. Grubo ciosany bazalt odnosi się również do morderczej pracy w kamieniołomach buchenwaldzkich.

Na 18 stelach wygrawerowane są nazwy obozów koncentracyjnych, w których ginęli Cyganie.

Co ciekawe, pomnik świetnie zgrywa się z całością terenu miejsca pamięci obozu Buchenwald. Nie skupia na sobie całej uwagi, nie wyróżnia się z całości, choć robi ogromne wrażenie. Odwiedzający go zwracają uwagę na jego intymny charakter, z którym każdy się musi zmierzyć sam.

Napisy

Zum Gedenken an die Sinti und Roma, die Opfer des NS-Völkermordes wurden

(Dla upamiętnienia Sintów i Romów, ofiar ludobójstwa narodowych socjalistów)

Wymienione na pomniku miejsca zagłady Romów:

Neuengamme, Ravensbrück, Mauthausen, Bełżec, Flossenbürg, Stutthof, Gross-Rosen, Treblinka, Bergen-Belsen, Auschwitz-Birkenau, Natzweiler, Dachau, Sachsenhausen, Sobibór, Buchenwald, Majdanek, Mittelbau-Dora, Chełmno.

Uwaga! Według informacji od pracowników Miejsca Pamięci i Muzeum Sobibór – nie ma żadnych dokumentów dowodzących, by w dawnym obozie Sobibór przebywali Romowie.