Wiesbaden (pomnik)
Tło historyczne
Przed wojną w Niemczech mieszkało około 26 000 Sinti i Romów. Większość z nich to obywatele niemieccy. Zgodnie z kolejnymi aktami prawnymi, począwszy od ustaw norymberskich w 1935, państwo nazistowskie ogłosiło, że są oni „obcą rasą pozaeuropejską”, którą należy ścigać i eksterminować. Od 1935 r. Sinti i Romowie nie mogli zawrzeć małżeństwa z partnerem pochodzącym z „większości aryjskiej”. W 1937 r. Cyganie zostali uznani za „aspołecznych” i bezproduktywnych, co skutkowało potrzebą resocjalizacji w obozach pracy. Kryteria, dzięki którym władze miały narzędzia do wyznaczania więźniów zostały przygotowane w 1938 przez „Główny Urząd Walki z Cygańskim Zagrożenie w Rzeszy” (Reichszentrale zur Bekämpfung des Zigeunerunwesens) i Centrum Badań nad Higieną Rasową (zob. też Robert Ritter, Eva Justin). W ramach tzw. układu Himmler – Thirack z 17.09.1942 r. reichsführer i minister sprawiedliwości ówczesnych Niemiec zostały dookreślone czyny (lub ich zaniechanie), które były powodem (lub pretekstem) do deportacji „elementu niechcianego” spośród Żydów, Cyganów, Rosjan, Ukraińców itd. W końcu 16 grudnia 1942 Himmler nakazał deportację Romów i Sinti do miejsca ich zagłady, KL Auschwitz-Birkenau.
Wiesbaden obligowany wcześniejszymi ustaleniami prawnymi miał gotową listę Cyganów już w 1940. 8 marca 1943 wyruszył zatem transport ok. 116 Romów i Sinti do Auschwitz. Ponad połowa została tam zamordowana.
Decyzja o budowie pomnika zapadła 21.05.1992, co nie obyło się bez ostrych konfliktów. Otóż jeszcze w 1993 r., zgodnie z badaniem krajowego biura opinii publicznej, jedna trzecia Niemców była zdania, że Romowie i Sinti nie powinni mieć prawa pobytu w Niemczech. W istocie prześladowania Romów i Sinti nie skończyły się wraz z wojną, policja kryminalna nadal korzystała z niektórych materiałów o nazistowskim pochodzeniu – do łapania cygańskich przestępców, podobnie jak część naukowców, którzy kontynuowali swoje dziedziczne badania biologiczne… Ostatnim elementem, który mocno utrwalił się w pamięci wielu Cyganów i Niemców, była kwestia odszkodowań za prześladowania oraz za pracę w czasie wojny. O ile mogli na nie liczyć Żydzi i przedstawiciele innych narodów, o tyle odmawiano ich Cyganom, traktując ich jako więźniów wyłącznie kryminalnych a nie rasowych. Dopiero działania liderów romskich, strajki, akcje medialne, wreszcie – pogłębiająca się wiedza na temat „zapomnianego Genocidu Romów” doprowadziła do zrównania ich wpraw także w tym zakresie (Zob. też KL Dachau, KL Bergen-Belsen, Rudko Kawczyński, Hermann Herzberg, Romani Rose).
Opis upamiętnienia
Pomnik składa się z czterech bloków różowego piaskowca. Jeden z nich, kubus przycięty pod skosem dla łatwiejszego czytania ustawiony został z prawej strony, nieco za pomnikiem właściwym – równolegle do chodnika. Pozostałe trzy bloki składają się na bryłę zasadniczą i konstruują rampę-pochylnię, której boki ozdobione są płaskorzeźbami, symbolizującymi mężczyzn, kobiety i dzieci, które z tego miejsca wyruszyły na dworzec kolejowy, by następnie zostać wysłanymi do KL Auschwitz-Birkenau. Lewa strona, wyższa (2 m wys.), jest zredukowana do 80 cm po prawej, co ma oznaczać, jak zmniejszyła się liczebność europejskich Romów i Sinti, oraz, że los społeczności był przesądzony – śmierć. Pomnik (pochylnia) jest szeroki na 1,40 m a jego długość to 4 m.
Pochylnia sprawia jednocześnie wrażenie ciężkiej kamiennej płyty, którą usiłują unieść postaci Romów i Sinti – reliefów po obu bokach pomnika. Płyta jednak okazuje się dla nich zbyt ciężka – i miażdżąca.
Pomnik został zaprojektowany i wykonany przez kamieniarzy Eugena i Josepha Reinhardtów z Sinti Werkstatt Albersweiler – z warsztatu kamieniarskiego należącego do rodziny Reinhardt, Sintów z miejscowości Albersweiler.
Napisy
Niem.
Am 8. März 1943 wurden mehr als hundert Wiesbadener Sinti und Roma verhaftet und an dieser Stelle vorbei zum Bahnhof verbracht. Von dort wurden sie nach Auschwitz-Birkenau deportiert. Nur etwa die Hälfte von ihnen überlebte das Vernichtungslager und kehrte nach 1945 in die Heimatstadt zurück. Mehrere Hunderttausend europäische Sinti und Roma wurden Opfer des nationalsozialistischen Völkermordes.
Tłum.
8 marca 1943 r. ponad stu Romów i Sintów z Wiesbaden zostało aresztowanych i zebranych w tym miejscu. Stąd zostali przeprowadzeni na dworzec kolejowy, a z niego do Auschwitz-Birkenau. Tylko około połowa z nich przeżyła obóz i wróciła do rodzinnego miasta po 1945 r. Kilkaset tysięcy europejskich Romów i Sintów zostało śmiertelnymi ofiarami narodowego socjalizmu.
Data odsłonięcia
5.12.1992
Artysta
Eugen Reinhardt, Josef Reinhardt
Inicjator
Urząd Kultury Miasta Wiesbaden i Stowarzyszenie Niemieckich Sinti i Roma Landesverband Hessen e.V.
Adres
Bahnhofstraße (po przeciwnej stronie nr 63; przy Geschwister-Stock-Platz), 65185 Wiesbaden, Niemcy
Lokalizacja
50°04’25.4″N 8°14’35.2″E
Materiały
http://www.wiesbaden.de/kultur/stadtgeschichte/gedenkorte/mahnmal-sinti-roma.php
http://gedenkorte.sintiundroma.de/dokumente/83/aar_bote27052008.pdf
Puvogel, Ulrike/Stankowski, Martin: Gedenkstätten für die Opfer des Nationalsozialismus. Eine Dokumentation, 2., überarb. und erw. Auflg., Band I, Bonn 1995, S. 365.
Galeria
