Dział Sztuki

Dział Sztuki jest największym działem tarnowskiego Muzeum, który wraz z częścią eksponatów z Działu Historycznego, dał podwaliny pod założenie Muzeum w 1927 roku. Początkowo było to rzemiosło artystyczne, przedmioty związane z historią miasta, pamiątki cechowe, zabytkowe szkło, porcelana i malarstwo. Po II wojnie światowej, zbiory działu powiększyły się o obiekty pochodzące z kolekcji podworskich, przede wszystkim książąt Sanguszków z Gumnisk, a także z okolicznych dworów.

W 90 rocznicę powstania Muzeum, Dział Sztuki liczy ponad 30 tys. obiektów i systematycznie gromadzi muzealia w zakresie sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej, które uzupełniają istniejące kolekcje wiodące: sztuki dawnej, dworskiej, cechowej, ikonografii, judaików, sztuki nowożytnej i współczesnej. W zasobach Działu znajdują się: ceramika i szkło, meble i ramy, wyroby metalowe i przemysł artystyczny, malarstwo, grafika, rysunek, rzeźba, w ostatnich latach plakat, a także ekslibrisy i etykiety winne.

Prace gromadzone i przechowywane w Dziale to z jednej strony przykłady dzieł dawnych wybitnych artystów, zarówno polskich jak i europejskich, z drugiej – tarnowskich twórców i artystów.
Wizytówką Działu jest malarstwo polskie, które reprezentuje przede wszystkim galeria portretu sarmackiego, należąca do jednej z najbogatszych i najcenniejszych w Polsce. Osobnym tematem jest kolekcja ceramiki i szkła XVIII-wiecznego, wyjątkowego, bo w dużej mierze pochodzącego z hut polskich.

Od roku 2010 systematycznie rozrasta się kolekcja prac współczesnych tarnowskich artystów, uczestniczących w cyklu wystaw „Tarnowscy Artyści w Galerii Muzealnej”, którzy za zorganizowanie wystawy zostawiają jedną pracę, która trafia do zbiorów muzealnych.

Najcenniejsze muzealia prezentowane są i dostępne dla zwiedzających na wystawach stałych w Galerii Sztuki Dawnej w Ratuszu, w Oddziałach w Zamku w Dębnie i we Dworze w Dołędze. Osobne miejsce w prezentowaniu zbiorów Działu Sztuki zajmuje Galeria Panorama na dworcu PKP, gdzie pokazywane są fragmenty Panoramy Siedmiogrodzkiej, od 1977 roku systematycznie gromadzone przez tarnowskie Muzeum.

Zarówno Panorama, jak pozostałe zbiory Działu Sztuki, są wypożyczane na wystawy czasowe, organizowane przez Muzeum oraz muzea i instytucje kultury, zarówno w kraju jak i za granicą.

Barbara Bułdys
Muzeum Ziemi Tarnowskije

GRAFIKA

Przeważająca część zbioru grafiki zgromadzonego w Muzeum pochodzi z dawnej kolekcji książąt Sanguszków w Gumniskach. Zapoczątkował ją zbiór Aleksandra Lubomirskiego, sięgającego swą genezą czasów stanisławowskich. W późniejszym okresie zbiory graficzne uzupełniane były także Rzewuskich i Sanguszków: Eustachego, Romana Damiana i Władysława.

W zbiorze są reprezentowane następujące szkoły: niemiecka, niderlandzka, włoska, angielska i najmniej liczna - francuska. Całość nie przedstawia w chwili obecnej jednorodnej wartości. Oprócz licznej grupy imitacji i kopii (głównie według mistrzów niemieckich, włoskich, holenderskich i francuskich) oraz późniejszych odbitek dodrukowywanych z płyt oryginalnych, istnieje w tym zespole duża liczba grafik o dużej wartości. Obok pojedynczych egzemplarzy niezwykle cenionych odbitek próbnych, warto wspomnieć prace I stanu, ponadto ryciny wybitnych grafików XVI-XVIII w. oraz polonica.

Dział grafiki współczesnej tworzą niemal wyłącznie prace artystów związanych z regionem tarnowskim. Kolekcja dawnego rysunku (a więc obejmująca dzieła od XVI do końca XVIII w.) liczy około 100 obiektów i - podobnie jak zbiory graficzne - została poważnie zdekompletowana w okresie obu wojen światowych. Jej trzon stanowi zbiór Romana D. Sanguszki, niegdyś integralnie związany ze sławuckim gabinetem rycin.
Przed laty przy dziale grafiki, powstał interesujący zbiór plakatu muzealnego i artystycznego oraz afiszy (ok. 3 000). Dzisiaj, dzięki hojnemu darowi artysty malarza J. Szuszkiewicza, zespół rozrósł się do znacznych rozmiarów.

Zbiór grafiki współczesnej podobnie jak malarstwa, powstał dzięki zakupom, darom i przekazom i jest znakomitym uzupełnieniem kolekcji malarstwa współczesnego. W kolekcji grafiki dominują prace drzeworytnika J. Panka i Z. Lutomskiego. Związki z metaforą i językiem symboli widoczne są w twórczości akwaforcisty M. Wejmana, w litografiach L. Mianowskiego i J. Kraupe-Świderskiej i inni.

Zbiór malarstwa będący częścią Działu Sztuki Muzeum Okręgowego w Tarnowie reprezentuje malarstwo polskie i europejskie od XVII wieku po współczesność. Malarstwo polskie reprezentuje przede wszystkim galeria portretu sarmackiego, należąca do jednej z bogatszych i cenniejszych w Polsce. Obok portretu sarmackiego zbiory malarstwa obejmują dzieła artystów polskich zamknięte w przedziale czasowym od XVIII do początków XX w. Reprezentują je takie nazwiska jak m.in.: J. Norblin, F. Smuglewicz, J. Reichan, Z. Vogel, J. Brodowski, A. Orłowski, J. Suchodolski, W. Stattler, P. Michałowski, J. Głowacki, a także A. Grottger, J. i W. Kossakowie, J. Brandt, J. Chełmoński, L. Wyczółkowski, J. Fałat, J. Malczewski, T. Axentowicz, V. Hoffman. W zbiorach muzealnych znajduje się także przykłady malarstwa zachodnioeuropejskiego: włoskiego, francuskiego i angielskiego. Obrazy pejzaże, sceny rodzajowe i mitologiczne prezentowane są również poprzez kopie wielkich mistrzów. Drugą interesującą kolekcją wśród zbiorów muzealnych jest zespół tworzący ikonografię XX Sanguszków (120 obiektów), zamykającą się w przedziale czasowym od XVII wieku po okres międzywojenny. Nie jest to zbiór jednorodny i nie był tworzony dla jednej galerii, gdyż obiekty pochodzą z pałaców w Gumniskach, Sławucie i Zasławiu. Dział malarstwa powiększył swe zbiory o prace artystów współczesnych poprzez zakupy, dary i przekazy. Zaczątkiem tego wyodrębnionego działu sztuki współczesnej były obrazy plastyków tarnowskich, przekazane przez Ministerstwo Kultury i Sztuki. Zespół ten jest systematycznie powiększany, dokumentując rozwój artystyczny tarnowskiego środowiska plastycznego. Obok tarnowskich malarzy dział sztuki współczesnej wzbogaciły nazwiska takich artystów jak: T. Kantora, J. Sterna, A. Marczyńskiego, J. Nowosielskiego, J. Szancenbacha, J. Trzebiatowskiego, J. Waltosia i innych. Zbiory nowoczesnego malarstwa i rysunku liczą ponad 7 000 obiektów i obejmują oprócz licznych dzieł wybitnych, charakteryzujących rozwój dawnej sztuki polskiej i europejskiej, dzieła współczesne.

RYSUNEK

Zbiory rysunku, jedna z największych kolekcji Działu Sztuki obejmują 10 284 obiekty. Obejmuje ryciny od XVI wieku, po czasy współczesne. Ze zbioru wyodrębniono osobną kolekcję ekslibrisu, który z maleńkiego zbioru powstałego z zakupów i darów rozrósł się w kolekcję liczącą ponad 10 000 egzemplarzy. Kolekcja liczy ok. 7 tys. rycin (po wyłączeniu zeń w 1995 roku kolekcji ekslibrisów, z której utworzono odrębny zespół), w tym około 5 000 rycin luźnych, z których część zamontowana jest w ośmiu tzw. sztucznych albumach i ok. 2 000 rycin zawartych w 30 wydawnictwach ilustrowanych. Kolekcja rysunków licząca około 5 400 obiektów obejmuje rysunki szkół obcych XVI-XIX w. oraz prace artystów polskich z XIX-XX w. Systematyzując ten zbiór można wyodrębnić trzy zasadnicze grupy:

rysunki luźne, różne - przeważnie dawnych szkół europejskich od XVI do końca XVIII w. oraz rysunki obce, późniejsze z XIX w.
rysunki polskie XIX-XX w., w tym duży zespół prac amatorskich oraz zbiór rysunków dokumentujących twórczość artystów związanych z Tarnowem i regionem, często w formie szkicowników
projekty architektoniczne XVIII-XIX w.

Cechą charakterystyczną zbiorów graficznych Muzeum Okręgowego w Tarnowie jest obecność wszystkich wiodących szkół europejskich: niderlandzkiej, niemieckiej, włoskiej, francuskiej i angielskiej, przy stosunkowo niewielkiej liczbie poloników. Wśród reprezentowanych artystów wyróżniają się nazwiska A. Dürera, H. S. Behama, L. van Leyden. Tematycznie najliczniej reprezentowane są portrety, pejzaże, panoramy miast, przedstawienia religijne, wzorniki rzemiosła artystycznego i rysunku, marynistyka i wojskowość.

Zbiory porcelany i szkła liczą ok. 3 tys obiektów, reprezentujących wytwórczość polską i obcą od XVI-XIX wieku. Ta jedyna w swoim rodzaju unikalna kolekcja, jest obiektem ciągłej penetracji badaczy i konserwatorów interesujących się historią szklarstwa i technologią szkła. Wartość tej kolekcji nie polega na ilości posiadanych egzemplarzy, ale przede wszystkim na jej walorach artystycznych i historycznych. 1/3 muzealiów Działu Sztuki stanowią zbiory podworskie książąt Sanguszków z pałacu w Gumniskach, w tym 707 szkieł – określonych jako mienie podworskie. Osobna część, stanowiąca najcenniejsze i najciekawsze okazy szkła, to depozyt XX. Sanguszków, liczący ok. 2 000 eksponatów (szkła i porcelany), z czego ok. 500 stanowi szkło. Składające się na tę kolekcję wyroby, w większości pochodzą z okresu od XVI do XIX wieku i swoim wysokim poziomem artystycznym reprezentują czołowe ośrodki wytwórcze zachodniej Europy i Polski. Najcenniejsze egzemplarze pokazano na stałej ekspozycji w Ratuszu - Galerii Sztuki Dawnej, a niektóre z nich - ze względu na wyjątkową wartość artystyczną. Ceramikę zachodnioeuropejską reprezentują wyroby z Chin, Miśni, Berlina, wytwórni Wedwooda, i innych manufaktur. Natomiast polską ceramikę, prawie wyłącznie wyroby trzech manufaktur na Wołyniu, to jest z Korca, Baranówki i Horodnicy. Dobrą jakością, elegancją formy i dekoracji, odznaczają się zwłaszcza naczynia pierwszej polskiej wytwórni porcelany w Korcu, założonej staraniem księcia Józefa Klemensa Czartoryskiego w 1784 roku. Spośród szkieł na szczególną uwagę zasługują szkła XVIII-wieczne. Tarnowska kolekcja to jeden z największych w kraju zbiorów szkieł z działających w XVIII wieku hut polskich. Hutę szkła w Nalibokach i Urzeczu prezentuje około 27 szkieł, w Lubaczowie (32), w Cudnowie (ok. 30). Ponadto proweniencję tarnowskich szkieł można wiązać z Saksonią i z obszarami historycznego Śląska (ok. 104 szkieł ze szkłami XIX-wiecznymi włącznie). W zbiorze znajdują się także szkła z terenów Saksonii, Czech i historycznego Śląska, szkła XIX-wieczne, secesyjne i współczesne.

Dział Sztuki

GRAFIKA

MALARSTWO

RYSUNEK

CERAMIKA I SZKŁO