Przysłowia z historią w zmowie: Dać komuś konia z rzędem
Czy wiesz, co to takiego rząd koński? Z nazwy wnioskujesz, że dotyczy konia. Słusznie! Dlaczego o koniu i rzędzie słyszymy, zwiedzając wystawę muzealną w tarnowskim Ratuszu? Tego zwierzęcia nie zobaczysz w muzeum. Natomiast rząd koński – tak! I to wyjątkowo cenny.
Jeden z najpiękniejszych paradnych rzędów spośród kilku znajdujących się w polskich zbiorach muzealnych. Do jego dekoracji użyto kilkaset rubinów, dlatego znany jest pod nazwą rzędu „rubinowego”. Czym jest dokładnie rząd koński, dawniej zwany również osiodłaniem?
Główne jego elementy to:
- siodło ze strzemionami,
- ogłowie z wodzami,
- podpiersień,
- podogonie.
Rzędy znajdowały się na stanie w majątkach bogatych polskich szlachciców. Najpiękniejsze i najkosztowniejsze przeznaczone były na specjalne okazje, np. śluby czy wyjazdy poselstw do obcych krajów. Świadczyły o zamożności i pozycji, jaką pełnił szlachcic w społeczeństwie. Rzędy mogły być cennym podarunkiem lub przywożono je jako zdobycze wojenne. Czasem także zamawiano je do wykonania.
Tego typu wyrobem jest prezentowany w Ratuszu w Zbrojowni Sarmackiej rząd „rubinowy”. Składa się on z bogato dekorowanego siodła, wyposażonego w strzemiona, podpiersień, ogłowie oraz taszki. Niestety podogonia brak. To najstarszy i najwspanialszy przykład oporządzenia jeździeckiego w zbiorach tarnowskiego Muzeum Okręgowego.
rząd rubinowy, Polska, 2 poł. XVII w.
W dawnych czasach zrodziło się powiedzenie: Dam ci konia z rzędem, gdy nagradzano kogoś za dokonanie czynu wyjątkowego, sprawiającego wrażenie niemożliwego do zrealizowania. Koń z rzędem stanowił spory majątek. Dzisiaj patrząc na taki eksponat w zbiorach muzealnych jak prezentowany rząd „rubinowy”, rozumiemy właściwy sens powiedzenia: „Dać komuś konia z rzędem”.
Poznajmy nazwy poszczególnych elementów rzędu i wyjaśnijmy ich znaczenie:
- SIODŁO – część rzędu końskiego przeznaczona dla jeźdźca jako siedzenie. Ma również chronić kręgosłup konia przed urazami.
- CZAPRAK – dawniej była to duża, ozdobna tkanina narzucana na grzbiet konia i jego zad, nakładana na grzbiet konia pod siodło; zazwyczaj z filcu, futra lub sukna.
- OGŁOWIE – uprząż na głowę konia. Składa się ze skórzanych pasków wokół głowy zwierzęcia (m.in. policzka, podgardla, naczółka) oraz metalowego elementu (kiełzna) w jego pysku.
- WODZE – część ogłowia. Są to długie paski, zwykle skórzane, doczepione do metalowego elementu (kiełzna), umieszczonego w pysku konia. Jeździec, trzymając wodze w rękach, może kierować swoim rumakiem i kontrolować jego ruchy.
- TASZKA – rodzaj kieszeni, zwykle bogato zdobionej, mocowanej po obu stronach siodła. Tu szlachcic mógł przechować dokumenty.
- PODPIERSIEŃ – pasek biegnący przez piersi wierzchowca. Ułatwia utrzymanie siodła we właściwym położeniu.
- STRZEMIONA – metalowe elementy, stanowiące oparcie stóp jeźdźca, zawieszone na rzemiennych pasach, symetrycznie umieszczonych po obu stronach siodła.
(ag)