Dział Historii

ZABYTKI RĘKOPIŚMIENNE

Podstawą zespołu archiwaliów Działu Historii są najstarsze a jednocześnie najbardziej ciekawe pod względem treści zabytki rękopiśmienne zebrane w okresie tworzenia Muzeum Miasta Tarnowa w 1927 roku. Stanowią one pokaźną kolekcję obejmującą pięćset siedemdziesiąt trzy jednostek inwentarzowych od 1419 roku do ostatnich lat dziewiętnastego stulecia. Składają się nań księgi rady miejskiej, sądowe i cechowe, dyplomy ręczne papierowe i pergaminowe oraz druki ustaw i przepisów rządowych. Księgi miejskie (radzieckie i ławnicze) zawierają bogactwo informacji dotyczących organizacji politycznej, społecznej, gospodarczej miasta a także całokształtu życia mieszczan tarnowskich.

Księgi cechowe dotyczą w większości zapisów uczniów podejmujących naukę rzemiosła, ich wyzwolin na czeladników z uwzględnieniem opłat oraz regestry mistrzów. Wśród dokumentów przeważają rozporządzenia, przywileje właścicieli miasta Tarnowa oraz władz miejskich, dające wyobrażenie o organizacji rzemiosła cechowego, sądownictwa, szkoły tarnowskiej, statusu prawnego Żydów.

Pokaźną grupę stanowią nadania królewskie, wskazujące na rolę, jaką spełniało miasto w życiu gospodarczym kraju oraz na rozwój jego wewnętrznych stosunków handlowych. Omawiane zbiory archiwalne to specyficzne zabytki o niewymiernej wartości materialnej, posiadające olbrzymią wartość poznawczą a także dydaktyczną. Na ogół dobrze zachowane dokumenty rękopiśmienne stanowią cenny materiał do badań z dziedziny nauk pomocniczych historii. Ze względu na różnorodność pisma i liczne, dobrze zachowane pieczęcie jest to ciekawe źródło do studiów z dziedziny paleografii, sfragistyki i heraldyki.

Część zbiorów została opracowana naukowo i opublikowana. Do tej pory ukazały się pozycje: „Dokumenty lokacyjne” oraz „Katalog dokumentów pergaminowych”. Najstarszy zespół archiwalny został omówiony przez dr. Stanisława Wróbla i opublikowany w wydawnictwie jubileuszowym „Muzeum w Tarnowie”.

RÓŻNE

Oprócz archiwaliów o unikalnym charakterze Dział Historyczny dysponuje bogatym zbiorem materiałów zebranych w okresie powojennym, związanych z historią, rozwojem, wszelkimi przejawami życia społecznego, politycznego i kulturalnego miasta. Systematycznie powiększane tarnoviana, obejmujące wydawnictwa, prasę, druki ulotne, afisze, korespondencję, odezwy, obwieszczenia dają interesujący obraz dawnego Tarnowa. Z materiałów archiwalnych dotyczących regionu na wzmiankę zasługują dokumenty oraz księgi miejskie miasta Wojnicza w liczbie pięćdziesięciu z okresu od XV-XIX wieku.

Ciekawy, aczkolwiek fragmentaryczny, materiał stanowią dokumenty archiwalne, bardzo zresztą różnorodne tematycznie. Niezmiernie interesujący jest rękopis pergaminowy – akt darowizny miasta Szarawka Bernardowi Pretficzowi przez Zygmunta Augusta z 1550 roku, zwracający uwagę ozdobnym renesansowym ornamentem, paszporty winne, dyplomy Uniwersytetu Jagiellońskiego.

PRASA

Licznie jest prezentowana w Dziale Historycznym prasa, której najstarsze egzemplarze pochodzą z pierwszej połowy XIX wieku. Są to w większości tygodniki ogólnopolskie poświęcone literaturze, sztuce, kwestiom społecznym, politycznym itp., takie jak: „Biesiada Literacka”, „Tygodnik Ilustrowany”, „Postęp”, „Kurier Polski” i inne. Niezbyt bogato prezentuje się w dziale prasa tarnowska, zachowana fragmentarycznie. Luźne egzemplarze poszczególnych pism zawierają jednak ciekawy materiał do poznania szczegółów z życia naszego miasta. Z wcześniejszych egzemplarzy, pochodzących z drugiej połowy XIX wieku należałoby wymienić pisma: „Tarnowianin”, „Kuryerek Tarnowski”, „Dzwonek Loretański”, „Pogoń” oraz „Unia”. Okres międzywojenny reprezentują pisma: „Nasz Głos”, „Ziemia Tarnowska”, „Słowo Tarnowskie”, „Czyn”, „Świt”.

SPUŚCIZNA RODU SANGUSZKÓW

Wśród większych zespołów na wzmiankę zasługuje spuścizna ostatnich Sanguszków z lat 1860-1934, na którą składają się: inwentarze, pisma, korespondencja, szkice, notatki. Niestety spuścizna ostatnich właścicieli Tarnowa rezydujących w Gumniskach, Podhorcach i Sławucie nie została zachowana w całości. Obok wyrywkowych inwentarzy dotyczących pałacu w Gumniskach i zamku w Podhorcach do muzeum trafiła bogata korespondencja Konstancji Sanguszkowej, żony ks. Eustachego Sanguszki, z lat 1881-1934. Zawiera ona szereg wiadomości odnośnie prowadzonych na terenie zamku podhoreckiego prac renowacyjnych, konserwatorskich oraz badań geograficznych i archeologicznych jego okolic. Wśród adresatów listów spotykamy nazwiska wybitnych badaczy dziejów sztuki, Feliksa Kopery, Jerzego Mycielskiego, Mariana Sokołowskiego, Stanisława Tomkowicza oraz przedstawicieli innych dyscyplin z dziedziny architektury, archeologii, geografii i muzyki (Adolf Szyszko-Bohusz, Karol Hadeczek, Stanisław Pawłowski, Adolf Chybiński). Zachowana w rękopisie praca Stanisława Świerza „O wewnętrznym urządzeniu zamku w Podhorcach” stanowi część planowanej monografii obiektu w postaci inwentarza mebli, zbioru szkieł, tkanin. Jest to niewątpliwie cenny egzemplarz, pomocny przy identyfikacji zbiorów, które w większości znajdują się w posiadaniu Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

OKRES MIĘDZYWOJENNY

Bogato prezentowany jest w Dziale okres międzywojenny. Liczne druki, afisze, plakaty, zaproszenia, programy imprez, zapowiedzi wskazują na szeroką działalność kulturalną – muzyczną i plastyczną międzywojennego Tarnowa. Na tle zebranych materiałów wyraziście rysują się sylwetki osób związanych z działalnością kulturalną miasta. Wypada wymienić choćby kilka nazwisk malarzy reprezentujących tarnowskie środowisko twórcze: Helenę Lang, Michała Dziewańskiego, Zygmunta Jelenia, Alojzego Majchra.

Przekazana w 1969 roku spuścizna Karola Fryderyka Stohla odsłania postać zapomnianego kompozytora prowadzącego żywą działalność muzyczną w Tarnowie w latach 1907-1947. Liczne pamiątki osobiste, na które składają się pisma, notatki, korespondencja, programy wieczorów muzycznych rzucają jasne światło na życie muzyczne ówczesnego miasta Tarnowa. Oprócz tych materiałów muzeum przejęło dużą ilość utworów muzycznych skomponowanych przez Karola Stohla. Bliżej nie zinterpretowane kompozycje tegoż autora prezentowane były niedawno na Festiwalu Muzyki Odnalezionej, wzbudzając duże zainteresowanie. W świetle materiałów z dziedziny muzycznej działalności pozytywnie przedstawia się postać zmarłego muzyka Stanisława Rzepeckiego, autora hejnału miasta Tarnowa.

OKUPACJA

W 1969 roku Muzeum Okręgowe znalazło się w posiadaniu bogatego zbioru materiałów z okresu okupacji. Cenną kolekcję znaleziono na strychu budynku przy ulicy Kniewskiego 24 (obecnie ulica Bernardyńska), będącego w latach 1931-1961 siedzibą władz miejskich w Tarnowie. Wśród różnego rodzaju pism administracyjnych przewagę stanowią podania w sprawach lokalowych skierowane do Biura Kwaterunkowego Zarządu Miejskiego z lat 1940-1945. Z zachowanych trzystu czterdziestu czterech pism można wnioskować o niezwykle trudnej sytuacji mieszkaniowej ludności polskiej i żydowskiej, w większości wysiedlonej z własnych mieszkań.

Wśród zachowanych materiałów z okresu okupacji pokaźną liczbę stanowią dokumenty traktujące o ówczesnej sytuacji Żydów. Są to pisma przedstawicieli różnych firm i przedsiębiorstw zatrudniających Żydów poza gettem, z prośbą o udzielenie im zezwoleń na przejście do pracy ściśle określonymi ulicami. Wśród tych materiałów interesującą pozycję stanowi ewidencja ruchu ludności żydowskiej udającej się poza granice Tarnowa z wyszczególnieniem miejscowości i okresu pobytu (od 18 VI 1941 do 3 VI 1942). Na uwagę zasługują pisma z lat 1942-1943 dotyczące rekwirowania żydowskich mieszkań i mienia (wykazy zabranych mebli i sprzętów, garderoby, bielizny pościelowej i stołowej z mieszkań żydowskich, korespondencja związana z przejmowaniem lokali pożydowskich). Ciekawy materiał stanowią wykazy ulic dzielnicy żydowskiej, spisy mieszkań żydowskich z wyszczególnieniem właściciela, kondygnacji, ilości izb, wyposażenia i stanu zachowania, wreszcie druki formularzy dotyczące opowiedzenia się ludności odnośnie swego pochodzenia, rasy. Na szczególną uwagę zasługują afisze z okresu okupacji ogłaszające rozporządzenia Generalnego Gubernatora. Wnoszą one istotny materiał do poznania niemieckiego systemu administracyjnego na okupowanych ziemiach polskich.

GEN. JÓZEF BEM

Specjalne miejsce zajmują w Dziale Historycznym „Bemiana”, na które składają się oryginalne dokumenty, druki, prasa, fotokopie związane z życiem i działalnością generała Józefa Bema. Większość dokumentów dotyczy jego działalności na emigracji w Paryżu oraz walk rewolucyjnych na terenie Węgier.

Dział Historyczny dysponuje bogatą dokumentacją dotyczącą sprowadzenia prochów generała do Tarnowa, pochodzącą ze zbiorów założyciela Muzeum w Tarnowie, Józefa Jakubowskiego, który brał czynny udział w organizowaniu tej uroczystości. Pisma w liczbie trzystu sześćdziesięciu jeden, stanowią ciekawy materiał do poznania pracy „Lokalnego Komitetu Sprowadzania Prochów Bema do Tarnowa”. Zgromadzony materiał dokładnie odzwierciedla wkład pracy, trudności i zmagania organizatorów akcji sprowadzania prochów wielkiego Polaka, uwieńczonych wreszcie wspaniałą uroczystością, którą obrazuje zachowana dokumentacja fotograficzna.

WSPÓŁCZESNOŚĆ

Ponadto Dział Historyczny systematycznie gromadzi współczesne druki dotyczące życia kulturalnego w mieście, a także prowadzi dokumentację ważniejszych wydarzeń politycznych i społecznych. W wydzielonym zespole – Dokumentacja Współczesnego Życia Społecznego – znajduje się imponująca już w tej chwili kolekcja materiałów (plakaty, afisze, druki ulotne, pisma) z okresu tworzenia się ruchu „Solidarności” oraz stanu wojennego 1981-1983 roku. Znalazły miejsce tutaj również materiały propagandowe poszczególnych partii i ugrupowań dotyczące wyborów do Sejmu i Senatu Rzeczypospolitej przeprowadzanych w latach 1989-2007, jak również materiały z prezydenckich kampanii wyborczych w latach 1991, 1995, 2000, 2005, oraz druki związane z Referendum Uwłaszczeniowym przeprowadzonym w 1996 roku. Systematycznie poszerza się zespół dokumentów (afiszy, plakatów, druków ulotnych) związanych z wyborami samorządowymi, reprezentując dokładnie rozwój demokracji samorządowej w Tarnowie. W zespole dokumentującym współczesne wydarzenia w Tarnowie, na uwagę zasługuje komplet materiałów dotyczących „Dni Tarnowa” począwszy od 1970 roku do chwili obecnej, dających wyobrażenie o różnorodności imprez organizowanych w tym czasie w mieście. Zbiór Dokumentacji Współczesności stanowi bogate źródło dla studentów i badaczy najnowszej historii grodu pod Górą św. Marcina.

Zespół Archiwaliów, liczący ponad 13 tys. obiektów historycznych ujętych w ok 2,5 tys. pozycji inwentarzowych, stanowi niewątpliwie ciekawe źródło do poznania szeregu interesujących problemów z życia naszego miasta.

Pod względem rzeczowym nie stanowi, poza kilkudziesięcioma wyjątkami, wyjątkowego zbioru. Jest pełnym, lecz jednym z wielu zespołem dokumentów ilustrujących powstanie i rozwój miasta na przestrzeni wieków. Warto wspomnieć, że Tarnów od swojego założenia w 1330 roku do końca wieku XVIII był miastem prywatnym, nie królewskim co przyczynia się do postrzegania archiwaliów zgromadzonych w Dziale Historycznym Muzeum Okręgowego w Tarnowie, jako istotnych i pomocnych w badaniach historii administracyjnej i historii prawa stanowionego w Polsce. Dział Historii służy zatem przede wszystkim jako swoista biblioteka źródeł historycznych dla badaczy, przede wszystkim pracowników naukowych wyższych uczelni, doktorantów oraz studentów. Najciekawsze graficznie dokumenty oraz księgi miejskie prezentowane są na większości wystaw czasowych organizowanych w ostatnich latach przez Muzeum Okręgowe w Tarnowie.