Projekt badawczy Na bister

Without memory, there is no culture. Without memory, there would be no civilization, no society, no future… (‘Bez pamięci, nie ma kultury. Bez pamięci, nie może istnieć cywilizacja, społeczeństwo, przyszłość’…) – Elie Wiesel

Muzeum Okręgowe w Tarnowie od 2016 r. realizuje projekt badawczy, pod nazwą NA BISTER!, co po romsku znaczy ‘Nie zapomnij!’ W ramach projektu próbujemy stworzyć pełną bazę miejsc pamięci o romskiej zagładzie. Będą to więc pomniki, kamienie pamiątkowe, tablice oraz inne formy upamiętnienia, w których wyraźne jest odniesienie do zagłady Cyganów/Romów.

Tematem zagłady Cyganów zajmujemy się od wielu lat. NA BISTER jest zwieńczeniem pewnego etapu badań nad tym zagadnieniem, podejmowanych przez Natalię Gancarz i Adama Bartosza z Muzeum w Tarnowie. W 2010 r. ukazał się przewodnik Adama Bartosza: Małopolski Szlak martyrologii Romów. Było to podsumowanie dotychczasowych badań nad formami upamiętniania romskiego holokaustu w Polsce. W 2013 r. Muzeum wydało książkę Natalii Gancarz Mietek na wojnie. Jest to fikcja literacka, przedstawienie obozu Birkenau, widzianego oczyma cygańskiego chłopca, nie mniej historia zbudowana jest na bogatym materiale źródłowym, pochodzącym ze świadectw cygańskich więźniów tegoż obozu śmierci. Książka została przełożona na języki litewski (wyd. 2018 przez Instytut Polski w Wilnie i litewskie Ministerstwo Spraw Zagranicznych; książka rekomendowana jako lektura szkolna). Pracownicy tarnowskiego Muzeum, realizujący projekt NA BISTER, brali udział w kilku konferencjach dotyczących zagłady Romów, w tym zagranicznych. Natalia Gancarz była stypendystką The World Holocaust Remembrance Center – Yad Vashem dla edukatorów zajmujących się tematem zagłady.

Obecnie mamy świadomość istnienia w Europie ponad dwustu miejsc pamięci, związanych z zagładą Romów w czasie II wojny światowej. Jednocześnie też prowadzone są badania nad listą miejsc straceń, które nie zostały dotąd w żaden sposób upamiętnione. W pracach nad projektem biorą udział osoby współpracujący z naszym Muzeum: Paweł Lechowski, Andrzej Grzymała-Kazłowski i dr Marcin Szewczyk prof. WSIiZ w Rzeszowie.

Projekt finansowany jest przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

W 2017 roku odwiedziliśmy następujące miejsca pamięci, upamiętniające Samudaripen:

NIEMCY: Flossenbürg, Bayreuth, Norymberga, Schweinfurt, Würzburg, Hanau, Frankfurt, Darmstadt, Wiesbaden, Mainz, Koblenz, Bonn, Kolonia, Stolberg, Düsseldorf, Wuppertal, Gevelsberg, Solingen, Dortmund, Essen, Osnabrück, Hannover, Brunszwik, Lohheide – KL Bergen-Belsen, Bremen, Oldenburg, Bremerhaven, Hamburg, Geesthacht, Flensburg, Kilonia, Norderstedt

HOLANDIA: Hooghalen – KL Westerbork, Amsterdam

BELGIA: Mechelen (Kazerne Dossin)

FRANCJA: Landrecies, Barenton, Laval, Montsûrs, Mayenne, Montreuil-Baley, Poitiers, Angoulême, Arles, Saliers

ESTONIA: Kalevi Liiva

FINLANDIA: Helsinki

UKRAINA: Kijów

W 2018:

UKRAINA: Odessa, Kozubivka, Krasnenke, Czernihów, Pyriatyn (Hrebenke/Tarasivka), Lityń, Vilshanka, Kozatyń, Iwanopil

Sierpień – październik: Niemcy, Francja

Materiały są dostępne na stronie internetowej: nabister.pl

Zadanie dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.